ACI PİYAN

Yerel ismiyle acı piyan, oldukça gösterişli sarı çiçeklere sahip ve 80 cm boylanabilen bir bitkidir. Dünyada ilk defa Selçuk Üniversitesi botanikçilerinden Prof. Dr. Mustafa Küçüködük tarafından yüksek lisans çalışması sırasında 1982 Mayısında, Akşehir Gölü, Gölçayır (Yasiyan) kasabasının göl kenarındaki nemli alanlarından toplanmış ve 1983 tarihinde Edinburgh Royal Botanic Garden dergisinde, Prof. Dr. Mecit Vural ve İngiliz araştırmacı Kit Tan ile birlikte yayımlanmıştır. Acı piyanın epitet ismi, Türkiyeli olduğunun vurgulanması amacıyla tarafımızdan turcica (Latince) olmasına karar verilmiş ve Thermopsis turcica adıyla bilim dünyasına tanıtılmıştır. Bileşiminde bulunan termopsin, tursisin, tursin vb. alkoloidleri nedeniyle acı olduğundan hayvanlar tarafından yenmemektedir. Yıllar içerisinde değişen doğa şartlarına direnerek çok eski jeolojik devirlerden beri günümüze kadar ulaşabilen lokal endemik nadir bir bitkidir. Uluslararası Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından, CR (Critically Endangered: çok tehlikede) kategorisinde değerlendirilmiş ve acilen korunması gereken bir tür olarak kırmızı liste içerisine alınmıştır. Akşehir Gölü’nün Gölçayır kasabası kıyılarında küçük öbekler hâlinde, yer yer de Eber kıyılarında rastlanılan türün, en bol olarak görüldüğü Eber Gölü kıyılarında yaklaşık 1.500 metrekarelik bir alan, Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğünce desteklenen “Akşehir ve Eber Gölleri Sulak Alan Yönetim Planı (2008-2012)” projesi kapsamında tel örgüyle çevrilerek koruma altına alınmıştır.

Acı piyan (Thermopsis turcica)’ın da mensubu olduğu ve ekonomik değere sahip birçok bitkiyi barındıran baklagiller familyası (Fabaceae) yaklaşık 650 cins ve 18.000 kadar türle yeryüzündeki üçüncü büyük familyadır. En yakın akrabalarının Orta Asya’da yaşadığı bilinen acı piyan (Thermopsis turcica)’ın en önemli özelliği her çiçekte üç meyve vermesidir. Acı piyan keşfedilmeden önce Fabaceae/baklagil (bakla, bezelye, fasulye, nohut, mercimek gibi bitkilerin yer aldığı büyük bir familya) üyelerinde her çiçekte tek meyve verme özelliği biliniyordu. Acı piyandaki her çiçekte üç meyve verme özelliğini kontrol eden genlerin, diğer ekonomik değeri olan akraba türlere (nohut, mercimek, fasulye, bezelye, bakla vs.) aktarılması işlemi gerçekleştirildiği takdirde dünya açlık sorununa çok önemli katkılar sağlayacaktır.

Acı piyan (Thermopsis turcica) tohumları böcekler tarafından meyve kabukları delinerek yenildiği için meyvelerin içinde yeteri kadar sağlam tohum bulmak oldukça güçtür. Yapılan çalışmalarla gölden alınan sağlam tohumlar ilk defa Ankara’daki Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü bahçesinde çimlendirilmiş ve 10-15 kadar bireyin tohumdan üretilmesi başarılmıştır. Daha sonra İstanbul Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nde de yetiştirilerek çiçeklendirilebilmiş ve ziyaretçilerin ilgisine sunulmuştur.

Acı piyan (Thermopsis turcica), küresel iklim değişikliği ve Akşehir Gölü’ndeki kuraklık sebebiyle ekolojik denge bozulmuş ve mevcut popülasyonun küçülmesine bağlı olarak genetik çeşitlilikteki azalma, türün yaşayabilme şartlarını zorlaştırmaktadır. Başlatılan koruma çalışmalarının daha planlı bir şekilde Akşehir-Eber gölleri kıyılarında yaygınlaştırılarak, eğitim çalışmalarıyla birlikte Nasreddin Hoca Festivali içerisinde değerlendirilmesi oldukça yararlı olacaktır.