CEMAL BEY

(Artin Cemal) (1862-1949) Osmanlı Dönemi Konya valisi ve Dâhiliye Nazırı.

Antalya’nın (Teke sancağı) İbradı nahiyesinde doğdu. Babası Ahmet Nazif Efendi’dir. Fatih Rüştiyesini bitirdikten sonra Mekteb-i Mülkiyenin yüksek kısmında bir süre okudu. 1884 yılında nahiye müdürü olarak göreve başladı. Üç yıl nahiye müdürlüğü yaptıktan sonra 1887 yılında Ünye Kaymakamlığına atandı. Sırasıyla Midyat, Avanos, Balâ, Hamidiye, Divriği, Nevşehir, Alâiye kaymakamlıklarında bulundu. 1903 yılında mutasarrıflığa yükseltilerek Kerkük sancağına atandı. Havran, Kayseri, İzmit, Bolu sancaklarında dokuz yıl mutasarrıflık yaptı. 4 Eylül 1912 tarihinde Mamuretülaziz (Elâzığ) valisi oldu. Bu görevde iken Ermenileri himaye ettiği gerekçesiyle 1 Mayıs 1915 tarihinde İttihatçılar tarafından emekliye sevk edildi. O da bu işlemin sonucu olarak koyu bir İttihatçı düşmanı kesildi. Mondros Mütarekesi sonrası Konya’da millî faaliyetlerin gelişmemesi için Damat Ferit Paşa tarafından özellikle Konya Valiliğine tayin edildi (28 Kasım 1918). 1919’da Konya valisiyken Konya ve Bozkır yörelerinde millî kuvvetlere karşı çıkarılan isyanların düzenlenmesinde birinci derecede rol oynadığı ithamı karşısında İstanbul’a kaçtı. Kuva-yı Milliye’ye karşı faaliyetlerde bulundu. Damat Ferit Hükümeti’nde Dâhiliye Nazırı oldu.

Konya Valiliği döneminde Damat Ferit Hükümeti’nin Konya’daki eli, beyni, her şeyi oldu. Cemal Bey Konya’yı terk edinceye kadar Konya’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulamadı. İtalyanların Konya’yı işgali sırasında Darülmuallimin binası Cemal Bey’in emriyle İtalyan kumandanlığına teslim edildi.

İsminden ziyade “Artin Cemal” lakabıyla tanınan Cemal Bey’e bu lakabın verilmesi onun İttihatçı düşmanlığından kaynaklanmaktadır. Kurtuluş Savaşı’ndan sonra vatana ihanetten yargılanan Cemal Bey, “Yüz Ellilikler” listesine alınarak yurt dışına sürgün edildi. Af Yasası’ndan yararlanarak 26 Temmuz 1938’de İstanbul’a döndükten sonra Keşmir soyadını aldı.

Cemal Keşmir Bey, 29 Eylül 1949’da Cerrahpaşa Hastanesi’nde öldü.

BEKİR ŞAHİN

BİBLİYOGRAFYA

  • Kutay, 1977, 81-82; Bayar, 1969, VII/2132; Kansu, 1966, I/316; Arabacı, 1991, 4, 6, 10, 85; a.mlf., 2009, 145-165.