Meram ilçesinin merkez mahallelerinden olan Fahrünnisa Mahallesi; doğuda Maraş Caddesi, güneydoğuda Abdürreşit Caddesi, güneybatıda Karamanoğlu Kasım Bey Sokağı, kuzeyde Çaybaşı Caddesi ile çevrilidir. Mahallenin bu sınırı son yıllarda belirlenmiştir. Daha önceleri, yeni oluşturulan Çaybaşı Mahallesi’nin Çaybaşı Caddesi üzerindeki büyük bölümü de bu mahalleye bağlı idi. Bu kısım kısa bir süreliğine şimdi Çaybaşı Mahallesi’ni oluşturan Gurbi Cedit Mahallesi’ne bağlanmıştı.
Adını, Hz. Mevlâna’nın müridelerinden Fahrünnisa Hatun’dan alan mahalle, eski kaynaklarda da bu adla anılmaktadır. 1360 yılında vefat eden Ahmet Eflâkî, Menâkibü’l-Ârifin’inde, bir şehir içi yolculuğunu anlatırken “Fahrünnisa havalisi”nden söz eder. İ. H. Konyalı da çeşitli vesilelerle mahallenin eskiliğine değinir: II. Mehmet (Fatih)’in yaptırdığı ilk genel yazımda Fahrünnisa Zaviyesi’nin faal olduğu kayıtlıdır; I. Süleyman (Kanunî) dönemine ait tarihsiz bir ilyazıcı defterinde de Fahrünnisa Mahallesi’nin adı yer alır. Ayrıca 1011/1690 tarihli şeriyye sicilinde ve 1264/1848 yılı vergi mükelleflerinin kaydedildiği defterde de Fahrünnisa Mahallesi’nin adı geçmektedir.
Mahallenin adıyla anılan cami, mescit iken 26 Mart 1959 tarihinde camie çevrilmiştir. Önceleri daha büyük olan cami eskiyip yıkılınca daha küçüğü yapılmıştır. Üzerindeki son tarih 1342/1926 olup İ. Ferit adı da son defa yaptıran hayırseverin adı olmalıdır. Cami bugün Uluırmak Ali Hoca Mahallesi’nin sınırları içinde kalmıştır. Mahallede, son ikisi yeni olan üç cami daha vardır: Yolcuoğlu Camii, Nurullanoğlu Camii ve Topbaşzade Camii. İlk cami de yeni düzenleme sonucunda Çaybaşı Mahallesi’nin sınırları içinde kalmıştır.
Mahallede mevcut üç çeşmenin en eskisi, bugün üç mahallenin kesiştiği Çaybaşı, Baruthane ve Maraş Caddelerinin kavşağındadır. Bu çeşmenin yeri, eski kayıtlarda Fahrünnisa Camii’nin hemen yakınında gösterilmektedir. Çeşmelerden daha eski olanı Çaybaşı Mahallesi’nde kalmıştır. Sonuncu çeşme ise daha yeni olup halk arasında “Helim Coşkun’un evleri” diye bilinen Çaybaşı Caddesi üzerindeki evlerin karşısındadır.
Konyalı, mahallede Fahrünnisa Çukur Kabristanı’ndan söz ederse de bugün böyle bir mezarlık yoktur. Cami avlusunda bulunduğunu Konyalı’dan öğrendiğimiz Fahrünnisa Hatun’un “ahşap sandukalı mezarı” da bugün yoktur. Bunun yerinde 174 cm uzunluğunda ve yatay konumda bir taş olup üç yüzünde de üçer satırlık bir kitabe vardır. Bu taşta besmele ve bazı ayetlerden başka Hatun’un kimliğini ve ölüm tarihini gösteren satırlar yer almaktadır.
Mahalledeki tek eğitim kurumu olan Yunus Emre İlköğretim Okulu (kuruluşunda 14 Mayıs, 1960’tan sonra 27 Mayıs) da komşu mahallenin sınırları içinde kalmıştır. 1958 yılında açılan Fahrünnisa Kız Kur’an Kursu da yeni oluşturulan Çaybaşı Caddesi’nin sınırları içindedir.
Abdürreşit Caddesi’nin Maraş Caddesi’nden ayrıldığı alana yaptırılan park, “Fahrünnisa Kavşağı Su Oyunları Parkı” adını taşımaktadır. Maraş Caddesi’nin devamında ise 16 Ağustos 2008’de açılan Sağlık Bakanlığı 35 Nu.lı Fahrünnisa Sağlık Ocağı yer almaktadır.
Mahallenin bir bölümünde vaktiyle akıp giden çay caddeye de adını vermiştir: Çaybaşı Caddesi. Ancak sular kesilince çayın da bir önemi kalmamış ve hazır çay yeri 1974’te kanalizasyona çevrilmiştir.
Çaybaşı Caddesi’nin 1954 yılında asfaltlanması, Arnavut kaldırımlı mahallede önemli bir yenilik olarak kabul edilmiştir. 1950 genel seçimlerinde mahalle halkı Demokrat Parti’ye yönelince dört yol ağzına bir bekçi kulübesi istenilir. Yirmi beş-otuz yıl kadar hizmet veren bu kulübedeki manyetolu telefon, mahalleyi karakol ve hastane gibi kurumlara bağlayan tek iletişim aracı idi.
Mahallenin, bugün Çaybaşı Mahallesi sınırları içinde kalan bir bölümünde 2007 yılında başlayan kentsel dönüşümün sonucu olarak kurulan Mesnevi Konutları, tarihî dokuyu koruyabilen çok sayıda meskenin arasında bir yenilik olarak algılanmaktadır.
Büyükşehir Belediyesinin şehir içi ulaşımını sağlayan birkaç otobüs seferi mahalleyi çok değişik mahalle ve semtlere bağlamaktadır: Yaylapınar, Alakova, Büyük Aymanas, Ziya Barlas, Su Deposu, Hasanköy, Boyalı, Akçaköşk, Aybahçe, Süleymaniye-Kaş, vb.
Konya’nın ünlü âşığı Mehmet Yakıcı (1879-25 Ocak 1950) yaz aylarını, mahallenin güneyinde bulunan yazlık evinde geçirirdi.
Mıhçılar, Nurullahoğullları, Ölçerler, Özgüzarlar, Piroğlular, Sakaoğlular, Sesigürler, Ölmezler, Üresinler ve Yöreliler mahallenin tanınmış ailelerinden lakapları ilk akla gelenlerdir.
Mahalledeki bazı lakaplar son derece ilgi çekicidir: Allahçılar, Galatalılar, Ölmezler, Tıptıplar, vb.
Mahallede son yıllarda yetişenlerden bazı adları da şöyle sıralayabiliriz: Tahir Mıhçızade, Mahmut Sural*, İbrahim Sur*, Yusuf Yöreli*, Haşmet Yöreli, Veli Nurullahoğlu, Mehmet Baykan*, Osman Okka*, Ali Sert, Saim Sakaoğlu*, İbrahim Nurullahoğlu, Seyit Emiroğlu, İsmail Toran, Ali Mennan Mennanoğlu, vb.
Ayrıca, Danıştay Kanun Sözcüsü M. Necati Koldemir, Sayıştay Birinci Dairesi Başkanı, Osman Büyükyılmaz da mahalleden yetişen değerlerdendir.
Karatay Belediyesi halk eğitimi öğreticilerinden Hayriye Sakaoğlu 2004 yılında el sanatları dalında Türkiye çapında açılan bir yarışmada birinciliğe layık görülmüştür.
Merhum İbrahim Nurullahoğlu ve Mehmet Baykan, değişik yıllarda ve partilerde belediye başkanlıklarına aday olmuşlardır.
Fahrünnisa Mahallesi
