Çavdar, Buğdaygiller familyasından Secale cinsinden genelde tek yıllık otsu bir bitkidir. Anayurdunun Orta Asya ve Anadolu olduğu kabul edilen çavdarın ilk kültüre alınışının 2000- 4000 yıl önce olduğu sanılmaktadır. Buğday ve arpaya göre ekim alanı ve üretimi oldukça düşüktür. 2008 yılı verilerine göre Dünya çavdar ekim alanı 6.768.744 ha üretimi 17.750.767 ton dur. Türkiye’de çavdar ekim alanı 124.137 ha, üretim 246.521 ton olup, çavdarın Türkiye tahıl ekilişindeki payı %1 civarındadır. Konya yaklaşık 21.000 ha ekiliş ve 36.300 ton üretimle Türkiye toplam çavdar üretiminin %15’ini karşılamaktadır. Ülkemizde çavdar üretiminin en fazla olduğu iller sırasıyla Kayseri, Niğde, Sivas, Yozgat, Nevşehir ve Konya’dır.
Çavdar uzun boylu bir tahıl cinsi olup, yetişme şartlarına göre 110 ila 200 cm arasında boylanabilir. Başak uzunluğu ise 5-15 cm arasında değişir. Buğdaydan daha ince ve uzun olan tanesi siyah-mor, açık ve koyu kahverengi, açık ve koyu yeşil, mavimsi yeşil, açık ve koyu gri, gri-sarı ya da sarı renkte olabilir. Tanesinin bileşiminde yaklaşık %69 nişasta, %11 ham protein, %2 nem, %2,5 ham selüloz, %2 hazım olunur yağ ve %1,8 kül bulunur.
Çavdar tahıllar içerisinde olumsuz iklim ve toprak şartlarına en dayanıklı cinstir. Bu özellikleri sebebiyle kışları sert geçen yerlerde ve verimsiz, kumsal ve kurak topraklarda da yetişebilmektedir. Bununla birlikte çavdar kumlu tın ve mil toprakları sever. Asit ve kireçli topraklarda yetişebilen tipleri olduğu gibi yüksek tuza da dayanıklı olduğundan çorak topraklarda da yetişebilir.
Çavdar, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde ekmeklik, öteki ülkelerde ekmeklik buğdaya katkı maddesi, kek, bisküvi, alkol ve viski endüstrisinin hammaddesi ya da hayvan yemi olarak kullanılır. Kvas denen Rus birası çavdardan yapılır. Çavdar ekmeği buğday ekmeğine göre daha ağırdır ve iyi kabarmaz. Ayrıca çavdar sapları örgü, ambalaj ve bazı el işlerinde kullanılır.
Yurdumuzda çavdarın çok sayıda yabani ve kültür formları bulunmakta ve diğer tahılların içerisinde yabani ot olarak yetişmektedir. Buğday tarlalarında çavdarla mücadelenin zorluğu nedeniyle Anadolu’da “mahlût” (%20’den fazla çavdar karışık buğday) adı verilen ürün ortaya çıkmıştır. İlimizdeki Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından tescil ettirilen Aslım 95 çavdar çeşidi yaygın olarak yetiştirilmektedir.
Çavdar
