KADINHANI

Kadınhanı ilçe merkezindeki camiler gerek tarihçeleri ve gerekse mimari özellikleri bakımından önem taşırlar. Kuruluşları mahallelerin kuruluş tarihleri ile ilişkilidir. Mimari özellikleri ise, taş-kerpiç duvarlı, ahşap direkli düz toprak dam üzerine kırma çatılıdır. Bu tür camiler Konya’nın ilçelerinde yaygın olup mihrap ve minberi dönemlerinin süsleme özelliklerini yansıtırlar.

Yerleşimin ana merkezindeki Karamanoğulları zamanında 1423’te yapılan Turgutoğlu Ömer Bey Zaviyesi günümüzde Tekke Camii olarak adlandırılmaktadır. Bu zaviyenin yenilenen camisi ile haziresindeki mezar taşları günümüze gelmiştir. Diğer camiler geniş ölçüde asli durumlarını korumaktadırlar.

Çarşı (İbrahim Paşa) Camii

Çarşı (İbrahim Paşa) Camii, ilçenin Güngören Mahallesi’ndedir. Yapı, iki bölümlü, derinlemesine yönelen düz dam üzerine çatılı, ahşap direkli bir camidir. Harimin batısına sonradan iki sahınlı yazlık bir bölüm ilave edilmiştir.

Camiye; doğu cephesinde, kuzey cephesinin ortasında ve batı cephesinin kuzey köşesi yakında olmak üzere üç ayrı kapıdan girilir. Batıdaki yazlık bölümünün altına dükkânlar yerleştirildiği için bu bölüm esas harimden yüksektir. Yazlık bölüm, derinlemesine ahşap direklerle iki sahına ayrılmıştır. Direkler birbirine bağdadi Bursa kemerleriyle bağlanmıştır. Doğu sahının ortasında mihrap bulunur. Dışarıda her iki bölümün birleştiği yerde minare bulunmaktadır.

Harim, mihrap duvarına dik üç şahına ayrılmıştır. Her sırada beşer sütunlu bir kuruluş söz konusudur. Harimin kuzeyinde ahşap bir mahfil bulunmaktadır. Mahfile çıkış kuzeydoğu köşesindedir. Mihrap ve minberi yenilenmiştir.

Caminin tavanı düz tahtaların birleştiği yerde basit balıksırtı oymalı bir düzenleme gösterir. Sadece mihrap önü bölümü farklı kasetlemeli olarak yapılmıştır. Tavanda her bölümün ortasına farklı biçimde ajur tekniğinde göbekler yerleştirilmiştir. Orta kısımda yonca şekilli C kıvrımlı, diğer kısımlarda daire, elips biçimli kıvrım dallar arasında çiçekler bulunur. Yan sahın tavanında bazı bölümlerin göbekleri fırfırlıdır.

Yazlık bölüm XIX. yüzyıl sonlarında yapılmış olmalıdır. Vakıf kayıtlarına göre caminin inşası 1700 yıllarına kadar inmektedir. Bugünkü cami İbrahim Paşa tarafından 1859 yılında yaptırılmış, onarımlarla günümüze gelmiştir. Hacı Mustafa Vakfı adına Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlıdır.

Çavundur Camii

Çavundur Camii, ilçenin Ünveren Mahallesi, Menekşe Sokağı’nda yer almaktadır. Derinlemesine uzanan, ahşap direkli düz toprak damlı, çatılı geleneksel bir yapı olan cami, 1178/1764 yılında yapılmıştır.Harime biri doğu cephenin kuzey köşesine yakın, diğeri ise bahçenin kuzey köşesine yakın iki kapı ile girilir. Kuzeydoğu kapısı kapatılmıştır. Girişin üzerinde ahşap mahfil bulunur. İki sıra hâlinde ahşap direkler harimi üç sahına ayırmıştır. Ahşap direklerin başlıkları profillidir. Orta sahın daha geniş ve yüksektir. Üst örtü kalın çam ağacındandır. Yapıda zengin süsleme görülür. Mihrap ahşap olup ajur tekniğinde süslenmiştir. Üç geniş bordürün çerçevelediği nişte perde motifi vardır. Mihrap kemeri köşelerinde palmet, lotus süslemesi; birinci bordürde rozet, ikincisinde lotus-palmet, üçüncü bordürlerde ise madalyonlar yer alır. Alınlıkta mihrap ayeti ve usta imzaları bulunur.

Minber korkulukları ajurlu, aynalık bitkisel bordürle çevrili olup üçgen pano içerisinde kıvrım dallar, palmetler ve üzüm salkımları yer alır.

Mahfil köşkü ajur tekniğinde stilize ağaç motifleri ile süslenmiş bir korkuluğa sahiptir. Köşkün alt kısmı yarım şemse kompozisyonuna sahiptir. Mahfil alt tavanı kakma tekniğinde altı kollu yıldızlarla kaplanmıştır. Ahşap süsleme H 1288/M 1871 yılında yapılmış olmalıdır. Mihraptaki 1973 tarihli plakaya bakılırsa bu yıllarda etraflıca elden geçirilmiştir. Yakın yıllarda camiye kalorifer takılmıştır. Cami Nazif Altındağ Vakfı adına kayıtlıdır.

Hacı Mehmetli Camii

İlçenin Doğanlar Mahallesi, Şirin Sokağı’ndaki, derinlemesine dikdörtgen planlı, iki bölümlü ahşap direkli, düz toprak dam üzerine çatılı cami, XVI. yüzyılda yapılmıştır.

Kerpiç duvarlı camiye doğu cephesinin kuzey köşesine yakın kapıdan girilir. Kapının solunda minare bulunur. Harimin kuzeyinde ahşap bir mahfil bulunmaktadır. Ahşap direkler mihrap duvarına dik üç sahın oluşturur. Direklerin başlıkları profillidir. Orta sahın daha geniş ve yüksektir. Mihrap ve minber yenilenmiştir.

Caminin batı bölümünde yazlık bir kısım vardır. Bu bölümün güney duvarının ortasında hayat ağacı kabartmalı bir mihrap ve batısında niş içinde bir kitabe bulunmaktadır.

Yazlık bölümdeki kitabe 932/1516 tarihlidir. Bu kitabeye göre cami, Kemal oğlu Fakih İsrail tarafından yaptırılmıştır. Yapı daha sonra Topbaşzade Ahmet Hamdi tarafından bugünkü şekliyle onarılmıştır.

Kabacalı Camii

Kayabaşı Mahallesi’ndeki cami, ahşap direkli, geleneksel kırma çatılıdır. Kitabesine göre 1886’da inşa edilmiştir. Taş ve kerpiç duvarlı yapının kırma çatısı sonradan yapılmıştır. Harime doğu cephesinin kuzey ucundaki kapıdan girilir.

Ahşap direklerle dikine üç sahına ayrılmıştır. Sütun başlıkları profillidir. Harimin kuzeyinde mahfil vardır. İçten kirişler tavanla kaplanmıştır. Tavanın ortasında bitkisel bezemeli bir göbek vardır. Ahşap mihrap bitkisel motiflerle ajur tekniğinde süslenmiştir. Kavsara dikey dilimlere ayrılmıştır. Niş kemerinin alınlıklarında kıvrım dallar arasında palmetlere yer verilmiştir. Bunun üzerinde mihrap ayeti panosu vardır. Dış bordür üzerinde kıvrım dallar, yapraklı palmetler yer alır. İçteki bordür üzerinde üçerli iri yapraklı iki dal birbirine bağlanmış ve aralarına rozetler yerleştirilmiştir. Minber ajurlu bir korkuluğa sahip olup, yan aynalıkları üzerinde bitkisel süslemeler bulunur.

Cami, Hacı İbrahim Vakfı’na bağlıdır.

Karamanlı Camii

Güngören Mahallesi, Konya Caddesi üzerindeki cami, geniş bir bahçe içinde bulunmaktadır. Mihrap duvarına dik üç sahınlı ahşap direkli, çatılı bir camidir. Avlunun batısında Bekir Efendi adlı zatın mezarı vardır.

Harime kuzey cephenin ortasından girilir. Harimin kuzeyinde ahşap mahfil bulunur. Kirişleme örtü sonradan tavanlanmıştır. Ahşap direkler bağdadi Bursa kemerleriyle birbirine bağlanmıştır. Ahşap mihrap ve minber süsleme bakımından zengindir. Mihrap nişi kemerinin köşelerinde kıvrım dallar arasında palmetler bulunur. Nişi üç bordür çevreler. En dıştaki bordürde kıvrım dallar arasında yapraklar bulunur. İkinci bordürde yine kıvrım dallar arasında iri yapraklar yer alır. Üçüncü bordürde rozetler arasında bir gövdeden çıkan yaprak demetleri bulunmaktadır. Bordürlerin ortasında mihrap ayeti bulunmakta ve mihrap elips bir alınlıkla sonlanmaktadır. Minber korkuluğu ajurludur. Aynalığın ortasında iç içe iki üçgen bulunmaktadır. Üçgenlerin içerisi kıvrım dal ve palmetlerle doldurulmuştur.

Kuzeydoğu köşedeki minare son yıllarda yapılmıştır. Hacı Mustafa Vakfı’na ait olan caminin 1880 yılında yapıldığı kabul edilmektedir.

Karahisarlı (Pınarbaşı) Camii

Güzgören Mahallesi’ndeki cami, sonradan çatı ile örtülmüş, derinlemesine yönelen, ahşap direkli, üç sahınlı geleneksel bir yapıdır. Geniş bir avlu içerisinde yer alan yapının minaresi kuzeydoğu köşesindedir. Harimin kuzeyinde ahşap bir mahfil bulunmaktadır. Ahşap mihrap bitkisel bordürlerle çevrilmiştir. Ajur tekniğindeki bordürlerde iri yapraklar, rozetler, C kıvrımları ve bunların gövdesine bağlı uzun saplı menekşe-papatyalar bulunur. Kemer köşelerinde kıvrım dal, palmetler ve menekşeler yer alır. Minberin yan aynalıklarında ajur tekniğinde palmet ve menekşelere yer verilmiştir.

1768’de inşa edilen cami, 1880 yılında tamir edilmiştir.

Turgutlu Camii

Turgut Mahallesi’nde, Osmancık yolu üzerinde, ahşap direkli çatılı, XIX. yüzyıl sonlarında bugünkü şekline getirilmiş bir camidir. Derinlemesine dikdörtgen planlı cami, kalın kerpiç duvarlara sahiptir. Camiye doğu cephesinin kuzey köşesine yakın kapıdan girilmektedir. Harimde kuzeyde giriş üzerinde ahşap bir mahfil bulunmaktadır.

Harim, mihrap duvarına dik üç sahına ayrılmıştır. Her sırada üç sütun vardır. Ahşap sütunlar, profilli yastıklara sahiptir. Kirişleme örtü alttan ahşap tavanlıdır. Mihrap ve minber yenilenmiştir.

Son onarımlardan sonra camiye kalorifer takılmıştır. 1730 tarihli vakfiye kaydı bulunan cami 1998 yılında yeniden restore edilmiştir.

Tekke Camii

Caminin ilk inşası XV. yüzyılın başlarına kadar gider. Turgutoğullarından Pir Hasan oğlu Ömer Bey burada tekke kurmuştur. Tekke ve zaviyeler kapatıldıktan sonra (1925) bu tekkenin yerine 1963 yılında M. Hulusi ve M. Nuri Topbaş tarafından bugünkü Tekke Camii yaptırılmıştır.

Bir son cemaat mahalli ve kubbeli bir harimden meydana gelen caminin kubbe eteğindeki celi sülüs hatlar ünlü hattat Hamit Aytaç tarafından yazılmıştır.

İlçe merkezinde bu camilerden başka mimari özelliği bulunmayan yenilenmiş camiler de bulunmaktadır. Bunlardan Köylü Camii, kerpiç duvarlı, kırma çatılı bir yapıdır. Süslemesiz, mihrap ve minberi bulunan cami yakın yıllarda yenilenmiştir.

Çeşmeler

İbrahim Paşa Camii Şadırvanı: Ortada yenilenmiş bir su hazinesi, dışarıda ahşap ayaklar üzerine dilimli kubbe yer alır. 1880 yılında Hacı Hafızzade Mehmet Efendi tarafından yaptırılmıştır. 1986 yılında Bekir Topbaş tarafından Hacı Koca Usta’ya onartılmıştır.

Hacı Hasanlı Çeşmesi: Dairevi kemerli, üzeri sıvanmış bir sokak çeşmesidir. Seki ve yalakları orijinaldir. 1063/1653 yılında Hacı Hasan Ağa’nın soyundan Abdullah oğlu Sadullah tarafından yaptırılmıştır.

Kabacalı Çeşmesi: Aynı adlı caminin doğusunda sivri kemerli bir sokak çeşmesidir. Kötü şekilde restore edilmiştir. Suyu akmamaktadır. Kemerler devşirme mermer ayaklara oturur. 1110/1698 yılında Teksirzade Karadenizli Hüseyin Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Karahisarlı Çeşmesi: Aynı adlı caminin kuzeyinde, meydanın ortasında yer alır. Mermerden yapılmış sivri kemerli bir sokak çeşmesidir. Kitabesine göre 1210/1795 yılında Emetullah Hatun için yaptırılmıştır.

Nuriye Çeşmesi: Doğanlar Mahallesi’nde, kız Kur’an kursunun köşesinde bulunmaktadır. Sivri kemerli bir sokak çeşmesidir. Son yıllarda restore edilmiştir. Aynalığının üstünde bir rozet madalya şeklinde kitabesi vardır. Bu kitabeye göre Topbaşzade Hacı Muhammed Nuri tarafından 1304/1887 yılında yaptırılmıştır.

Karamanlı Çeşmesi: Ünveren Mahallesi, Şimşek Sokağı’nda yer alır. Bir evin duvarına bitişik, sivri kemerli bir sokak çeşmesidir. Kitabesi olmayan çeşme XVIII. yüzyılın sonlarına tarihlendirilebilir.

Hacı Veli Çeşmesi: Turgutlu Mahallesi’ndedir. Yol yapımı sırasında toprak altında kalan çeşmenin yapım tarihi bilinmemektedir.

Hacı Talha Çeşmesi: Tekkenişin Mahallesi’nden Karahalli Camii yanına taşınmıştır. Sivri kemerli olup 1918 yılında Hacı Talha Efendi tarafından yaptırılmıştır.

Medreseler

İlçe merkezindeki medreseler günümüze gelememiştir. Bunlardan Mustafa İsmet Efendi (Topbaş), Ahmet Efendi ve Veliyüddin Efendi medreseleri hakkında sınırlı bilgiler mevcuttur. Hacı Eyüp Ağa Camii ve Medresesinin yerine Raziye Hatun İlköğretim Okulu yapılmıştır.

Raziye Hatun İlköğretim Okulu

İlçe merkezinde yer alan bodrum üzerine iki katlı bir eğitim binasıdır. 1928 yılında Vali İzzet Bey zamanında yaptırılmıştır. Esas cephesi doğuda olan yapı tip proje olarak tasarlanmıştır. Güney ve kuzey köşeleri dışarıya taşan bina, I. Ulusal Mimari özelliklerini yansıtır.

Kadınhanı Tren İstasyonu

Bağdat Demiryolu kapsamında 1895 yılında inşa edilmiş, iki katlı bir istasyon binasıdır. 1896 yılında faaliyete açılmıştır. Zemin katta gişe, yolcu salonu ve depo; birinci katta ise lojman bulunmaktadır.

Kadınhanı 10. Yıl Cumhuriyet Anıtı

Şehit Ş. Kahraman Parkı’nın ortasındadır. 1933 yılında dikilmiştir. Kare planlı kaide üzerine iki kademeden sonra esas silindirik gövde gelir. Basit bir silme ile biten gövdenin üzerinde mermer bir küre bulunmaktadır.

Kadınhanı Evleri

Geleneksel Kadınhanı evleri yüksek bir duvarla sokaktan ayrılan geniş bir hayat içinde yer alır. Ahır, samanlık, mutfak (örtme) gibi servis mekânları evden ayrıdır. Esas ev, yüksek bir su basmanı üzerine bir mabeyin, iki odadan oluşur. Taş temel üzerine kerpiç malzeme ile inşa edilen evler düz toprak damlıdır.

XX. yüzyılın başlarından itibaren ilçede iki katlı evler inşa edilmeye başlanmıştır. Bu evlerin bazıları iç sofalı planlıdır.

Tren yolunun Kadınhanı’na ulaşması ile Avrupa mimarisinin etkileri görülen konaklar da inşa edilmiştir. Enver Tuncer Yörükoğlu’nun yaptırdığı Kârhafızın Konağı (kız Kur’an kursu) bunlardan biridir.