Kafalı ailesi, Karaman Türkmenlerine mensup, Cumhuriyete kadar Kafalızade adıyla bilinen, Karaman ve Ermenek yöresinde tahminen on üç nesilden beri yerleşmiş iken zamanla Konya’ya gelerek kök salmış bir ailedir.
Aile ananesine göre yaklaşık beş asırdan beri aile Kafalızade olarak bilinmektedir. Ailenin bu isimle anılması bir rivayete göre Osmanlı-Karamanoğulları mücadelesi sırasında geçen bir hadiseye dayanır. Gedik Ahmet Paşa Ermenek’e girdiği zaman Karaman beylerinin ileri gelenleri ile fikir alışverişinde bulunurken ailenin atası durumunda olan Yahşi Bey de bu mecliste bulunmaktadır. Onun fikirleri Gedik Ahmet Paşa’nın hoşuna gider ve Yahşi Bey’e: “Bey, sen kafalı birine benziyorsun” demesi üzerine bu ailenin Kafalızade olarak anılmasına vesile olduğu rivayet edilir. Ailenin önceleri Alaiye-Anamur taraflarında olduğu ve “emîr-i sevâhil” olarak vazife yaptıkları bilinir.
Zamanla üç kola ayrılan Kafalı ailesinin, bir kolu Ermenek’e, diğerleri de Karaman ve Konya’ya yerleşmiştir.
Ermenek Kolu: Ermenek, Kafalı ailesinin ilk yerleştiği yerdir. Kafalızade Mehmet Sait Ertuğrul Bey, Ermenek’te ailesine ait bilgileri kaydettiği notlarında, kafalılara ait bahçeden, Gus (Koz) Bağlarından ve ailenin adı ile anılan kabristandan bahseder. Ailenin “Kafalı” adıyla kayıtlı ilk büyüğü Hacı Yahya Bey’dir. Onun oğlu Süleyman Bey’in Ermenek’in Değirmenlik mevkiinde bulunan Kafalı ve Sarı Gül namı ile bilinen kabristandaki mezar kitabesinde Hacı Yahya’nın adı açıkça yazılmıştır. Fakat Ermenek yolu yapımında mezarlık kaldırılırken pek çok mezar taşı kaybolmuştur. Süleyman Bey’in, Mehmet, Ahmet ve Mustafa adlarında üç oğlu vardır. Ahmet (1788-1851) yılları arasında yaşamıştır. Büyük oğlu Mehmet’in neslinden gelenler ise ailenin Ermenek kolunu teşkil etmektedir. Bunlar daha sonra Karaman, Konya, İstanbul, Adana, İzmir, Bergama ve Osmaniye’ye dağılmıştır (Bulduk, 2002, 4).
Konya-Karaman Kolu: Kafalızade Süleyman Bey’in üç oğlundan küçük oğlu Mustafa Bey, Kafalızadelerin Konya kolunun atasıdır. Aile bilindiği kadarıyla ilmiye sınıfına mensuptur. Mustafa Bey’in Mehmet Sait (ö. 1874), Hacı Hasan (ö. 1876), Hacı Süleyman, Hacı Ahmet adlı dört oğlu ve Fatma isminde bir kızı vardır. Karaman’da yerleşen ve ailenin Karaman kolunu teşkil eden Hacı Ahmet ticaretle uğraşmakta, Fatma ise Detseliler’e gelin gitmiştir.
KARAMAN KOLU
Kafalızade Hacı Yahya
Diğer kardeşlerden Hacı Süleyman ticaretle meşguldür. Hacı Hasan ve Mehmet Sait Konya’ya yerleşerek ailenin Konya kolunu oluştururlar. Bu ikisi ilmiye sınıfında öne çıkmış olup, Mehmet Sait Efendi’nin müftülük vazifesinde bulunduğu Konya vilayet salnamelerinde de belirtilir.
Mehmet Sait Ertuğrul Bey, Müftü Mehmet Sait Efendi, Hacı Hasan Efendi ve Hacı Mustafa Şükrü Efendi’nin biyografileri tespit edilmiştir.
Kafalızade Müftü Mehmet Sait Efendi (1811-1874): Karaman müftüsü Hasip Efendi’den tahsil ederek ondan icazet almıştır. Bilahare Konya’ya gelerek namına yaptırmış (babası Mustafa Bey yaptırmış) olduğu medreseye müderris olmuş ve uzun süre tedrisat ile iştigal ederek ihtisas ettiği ilm-i fıkıh sebebiyle müftülükte nam kazanmıştır (bk. Kafalızade Mehmet Sait Efendi*).
Kafalızade Hacı Hasan Efendi (Şeyhülkurra): Şeyhülkurra Kafalızade Hacı Hasan Efendi medrese tahsilini Karaman müftüsü Hasip Efendi ve Konya müftüsü Abdülehat Efendi’de yaptıktan sonra Abdülehat Efendi’den icazet almıştır. İlm-i kıraati de Şerafeddin Camii imam ve hatibi olan şeyhülkurra meşhur Yaldız Mehmet Hoca Efendi’den okumuştur. Bilahare Kafalı (Saidiye) Medresesine müderris olmuştur. Medresede talebeye dinî ilimler ile ilm-i kıraat talimiyle iştigal ederdi. İlm-i kıraatteki ihtisası ve sesinin güzelliğinden şeyhülkurra unvanı ile anılmıştır. Yaldız Mehmet Efendi’nin vefatından sonra aynı zamanda Şerafeddin Camii’ne imam-hatip olmuştur. Müdekkik ve sahib-i ittika, ilmiyle amil, erbab-ı irfan ve faziletten bir zat olup, 1293/1876-77’de vefat etti ve Şems-i Tebrizî Kabristanı’na defnedildi.
Hacı Hasan Efendi, Fatıma (ö. 1886) isimli bir hanımla evli olup, Mehmet Emin, Hacı Mustafa ve Zeynep adlarında üç çocuğu vardır. Mehmet Emin Efendi Medine’de Sakızlı Medresesi müderrisliğinde bulunmuştur.
Kafalızade Hacı Mustafa Şükrü Efendi (1263/1846-1336/1917): Malatyalı Ahmet Efendi’nin dersine devam etmiş, ilm-i kıraati de babası Şeyhülkurra Hacı Hasan Efendi’de okuyarak ondan icazet almıştır. Şerafeddin Camii’nde kırk üç sene imam ve hatiplik vazifesini ifa etmiştir. İlm-i kıraatte mütehassıs ve fazıl bir zat idi. 9 Rebiyülevvel 1336/24 Aralık 1917’de vefat etmiştir. Şems-i Tebrizî Haziresi’nde metfundur (Kabri, 1943’te Musalla Mezarlığı’na nakledildi).
Hacı Mustafa Şükrü Efendi’nin Sıdıka, Fatma, Azize, Hasan Sabri, Havva ve Mehmet Sait adlarında altı çocuğu vardır. Kendisi bir fıkıh müderrisi olmasına rağmen mezar kitabesinde “Şeyhü’l-kurrâ” denilmektedir ki; bu ona güzel Kur’an kıraat ettiği için verilmiştir. Kendisi aynı zamanda bir müderristir. Mustafa Bey’in banisi olduğu ve oğullarının da çalıştığı Kafalı veya Saidiye Medresesi 1860’lı yıllarda başlayıp 1924 yılına kadar devam etmiştir.
