Selçuklu Döneminden Cumhuriyet Dönemine intikal eden tarihî mahallelerden biridir. Doğuda, Karatay ilçesi sınırlarında Carcaran/Cırcırlar (Doğanlar), Bulgurimam ve Karakayış mahalleleri; kuzeyde Musalla Mezarlığı, batıda eski Parsana Mahallesi, güneyde Hastane Caddesi ile çevrili oldukça geniş bir alanı kaplar. Selçuklu Döneminde Kalenderilerin bu bölgeye yerleştirilmelerinden ve Kalenderhanelerinin burada bulunmasından dolayı bölge Kalenderhane Mahallesi olarak anılmıştır.
Mahalle, Karamanoğlu ve Fatih dönemlerinde ve 924/1518 yılında Yavuz Sultan Selim adına yapılan mahalle sayımında da varlığını korumaktadır. Mahalle Kanuni döneminde 10 hane ve 13 mükellef, III. Murat dönemine ait 992/1584 yılı Tahrir Defteri’nde de 39 mükelleftir.
Böyle geniş bir mahallede hane ve mükellef sayısının az olması, mahallenin bağlık-bahçelik bir yer olmasındandır. Bu durum, muhtelif tarihlere ait şeriye sicillerindeki mülk satışlarından açıkça anlaşılmaktadır. 17 Mayıs 1716 tarihli bir mülk satışında, tekke (Kalenderhane Tekkesi olmalı) yanında bir miktar boş arsa, sekiz puşta ve bir miktar düz bağ (KŞS, 47/74); yine 4 Şubat 1715 tarihli bir satışta da bir kıta bahçe ve altı puşta bağdan bahsedilmekte ve kadı sicillerinde bunun pek çok örneğine rastlanmaktadır (KŞS, 45/404). 1923 yılında bile mahallenin batı tarafında geniş bir alan çayırlık olarak gösterilmiştir. Bölgede bağ ve bahçeler Parsana’yı sulayan ırmaktan istifade ettiği gibi, Konya’nın doğusundaki bölgeleri sulayan Şehir Irmağı da mahallenin ortasından geçmektedir.
Kalenderhane Mahallesi’nde pek çok tarihî eser yer almaktadır. Konyalı, mahalle ile ilgili olarak: “Parsana ile Musalla’daki Gömeç Hatun Türbesi yanında Gömeç Hatun Medresesi, Fenari Hamamı, Fenari Mektebi, darüşşifa ve hankâh vardı. Buraya Gömeç Ana Medresesinden dolayı Medrese Mahallesi bazen de Hankâh Mahallesi denirdi” ifadelerini kullanır.
Zaman içerisinde mahallenin muhtelif isimlerle anıldığı görülmektedir. 1923 yılında neşredilen Konya ve Rehberi isimli eserin ekinde verilen haritada mahallenin bir bölümü, Musalla Mahallesi olarak gösterilmiştir. Molla Fenari, mahallede yaptırdığı hamamın yarı gelirini, Ali Efendi Muallimhanesine, kalanını da mektebine tahsis etmiştir. Hamam, Nesrin ve Ayşegül Kardeşler İlköğretim Okulunun önünde bir yerlerdedir. Nitekim okulun önündeki sokak Hamam Sokağı adını taşımaktadır. Fenari Hamamı gibi Gömeç Ana Medresesi de günümüze gelememiştir.
Halkabeguş Mescidi*, Kalender Baba Türbesi*, Ulaş Baba Türbesi* ve Kalenderhane Tekkesi, eski Kalenderhane Mahallesi sınırları içerisindedir. Halka Beguş Mescidi şimdi Karatay ilçesi sınırlarındaki Kalenderhane Mahallesi’ndedir.
2009 yılı mahalle düzenlemelerinde, mahallenin Ankara Caddesi’nin doğusunda kalan bölümü Kalenderhane ismini muhafaza ederken, mezkûr caddenin batısında kalan bölümü de Medrese Mahallesi adını almıştır.
İlköğretim okulunun güneyinde bazı özel mülklerin bahçesinde hâlâ Selçuklu mezar taşlarının yer alması oldukça dikkat çekicidir. Musalla Mezarlığı’nın güneyindeki bölge ile Nalçacı tarafı da son elli yıl içerisinde meskûn hâle gelmiştir. Bölgede mevcut bütün türbeler, Cumhuriyet Döneminde çevresindeki arsaları ile birlikte satıldığından özel mülkiyete intikal etmiştir. Son yıllarda, türbeler, içindeki arsalarla birlikte Selçuklu Belediyesi tarafından istimlâk edilerek etrafları açılmıştır.
Mahallenin bağlık-bahçelik bir yer olmasına rağmen, Osmanlı Döneminde halkının dar gelirli olduğu görülmektedir. Nitekim 14 Şubat 1692 tarihli bir beratta, mahalle halkının fakir olması sebebiyle beş avarız hanesinin dörde indirildiği belirtilmektedir.
1264/1847-48 yıllarına ait, 48 numaralı temettüat kayıtlarında Kalenderhane Mahallesi’nde, dört sınıfta toplam 34 kişi vergilendirilmiştir.
Günümüzde Karatay ilçesi sınırları içerisinde yer alan Kalenderhane Mahallesi son değişikliğe göre doğusunda Doğanlar ve Bulgurimam mahalleleri; güneydoğusunda Kuzgunkavak, kuzey ve kuzeydoğusunda Karakayış mahalleleri ve batısında Ankara Caddesi ile çevrilidir.
Tarihî eser olarak Halkabeguş Mescidi ve Kalenderhane Camii’nin kaldığı mahallede Hacı Veyiszade Talebe Yurdu ile Cemil Keleşoğlu Lisesi yer almaktadır.
Bölge, Cumhuriyet Döneminde, bilhassa son otuz-kırk yıl içerisinde, kooperatif inşaatlarıyla meskûn hâle gelmiştir. TÜİK verilerine göre mahallenin 2015 yılı nüfusu 5.707’dir.
Kalenderhane Mahallesi Haritası
