İlçe, iklim özellikleri bakımından tipik karasal iklim karakterindedir. Türkiye’de en az yağış alan yörelerden birisi durumundadır. Yazları çok sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Karapınar meteoroloji istasyonunun 37 yıllık verilerine göre yıllık ortalama sıcaklık 11,1 ºC, yıllık ortalama yağış 290,1 mm olarak tespit edilmiştir. Kış aylarında kar yağışı ve don olayının yoğun görüldüğü ilçede en düşük sıcaklıklar ocak ayında görülürken, temmuz ayı en sıcak aydır. Yıllık sıcaklık farkı 23 ºC civarındadır. İlçede yağış rejimi düzensiz olup, en çok yağış ilkbahar ve kış aylarında görülmektedir. Genelde kuzey sektörlü rüzgârlara sahne olan ilçede bahar aylarında rüzgârın hızı artmaktadır. Ayrıca rüzgâr erozyonunun Türkiye’de en çok yaşandığı yer olan bu bölgede yazın esen rüzgârlar erozyonu artırmaktadır. Bunun sebebi ise, yazın zeminin çok daha fazla kurumuş olmasına bağlı olarak kumul hareketlerinin daha hızlı olmasıdır.
İlçeyi farklı kılan bir diğer unsur ise güneşlenme süresinin pek çok yerleşim yerine göre daha fazla olmasıdır. Güneşli gün sayısı 146,3 gündür. Bu da son yıllarda arazi şartlarına da bağlı olarak güneş enerjisi panellerinin kurulması için uygun bir zemin hazırlamıştır. Şu an devam eden çalışmalar bittiğinde Karapınar bölgede önemli bir enerji üssü olacaktır.
Hidrografya
Karapınar yöresi Türkiye’nin en az yağış alan buna bağlı olarak da akarsu açısından en fakir sahalarından birisidir. Yağışların çok az olması sürekli akarsuların oluşmasını engellemiştir. İlçede kış ve bahar aylarında akış gösteren mevsimlik akarsular görülmektedir. Bunlardan belli başlıları; Kuzgun, Ak, Kayalı, Oğlanveren ve Andıklı dereleridir. Bu dereler yazın tamamen kurumaktadırlar.
İlçede en önemli hidrolojik alanlar göller olup, bunlar volkanik özellikteki Acıgöl ve Meke Gölü ile karstik bir oluşum olan Meyil, Çıralı ve Yarımoğlu gibi obruk gölleridir. Bu göllerin sularının acı olması da içme ve sulamada kullanılmasını engellemektedir. İçme ve kullanma suyu açılan kuyular ve sarnıçlardan sağlanmaktadır.
Toprak
İlçenin kuzey ve kuzeybatısında oldukça geniş bir alanda kahverengi topraklar; Karacadağ’ın yamaçlarında ve vadi tabanlarında alüvyal topraklar, ilçenin güney ve güneydoğusunda regoseller yaygındır. Başka bir ifade ile ilçede kumlu, tınlı, killi, kireçli/kalkerli ve çorak topraklar görülmektedir.
Bitki Örtüsü
İlçenin bitki örtüsü Orta Anadolu Bölgesi genelinde olduğu gibi bozkır (step) formasyonlarıdır. Bölge İran-Turan floristik kuşağında bulunmaktadır. Anadolu endemik türlerinin görüldüğü ve kurakçıl formasyonların hâkim olduğu bir konumdadır. Daha önceki dönemlere ait orman formasyonlarının tahrip edildiği alanlarda antropojen steplere rastlanır. Yüksek dağlık ve tepelik alanlarda step yerini bozulmuş çalı ve fundalıklara bırakmaktadır. İlçede bitki örtüsünün step olması küçükbaş hayvancılığın yaygınlaşmasını sağlamıştır.
Karapınar ayrıca iklim, bitki örtüsü ve arazi şartlarından dolayı Türkiye’de rüzgâr erozyonunun en yoğun görüldüğü bölgedir (Bu alan ülke genelindeki erozyona maruz alanın %20’sine tekabül etmektedir). Uzun yıllardır erozyona karşı mücadelenin sürdüğü bölgede erozyon koruma sahaları oluşturulmuş, bunda da büyük başarılar elde edilmiştir. İlçede 130.000 dekarlık erozyon önleme sahası mevcuttur. Erozyon sahasında 100 dekar fidanlık, 400 dekar meyvelik mevcut olup, 20.000 dekarlık kısımda da hububat ekimi yapılmaktadır. Günümüzde sadece Örnektepe diye bilinen bölgede çölümsü alanlar görülmektedir.
B. Beşeri Coğrafya
İlçenin tarihî geçmişi çok eskilere dayanmakla birlikte, özellikle Hititlerden günümüze önemli bir yerleşim alanı olduğu bilinmektedir. İlçeyi bu kadar önemli kılan ise daima tarihî ticaret yolları üzerinde bulunmasından dolayı sürekli yerleşim alanı olmasıdır. Karapınar, “Sultaniye” adıyla 1868 yılında ilçe olmuş, 1882’de ise belediye teşkilatına kavuşmuştur. Adı, 1934 yılında Sultaniye’den Karapınar’a çevrilmiştir.
Nüfus
1285/1868 yılı Konya Vilayet Salnamesi’nde Karapınar, Ereğli kazasına bağlı bir nahiye statüsündedir. Bu yıllarda Karapınar 6.824 Müslüman nüfusa sahiptir. 1869 yılı Salnamesi’nde de hane sayısı 2.128, nüfusu ise 7.194’tür. 1871 yılı Salnamesi verilerine göre ise ilçe merkezini oluşturan Karapınar kasabasında bu tarihte 562 hanede 1.804 kişi yaşamaktadır. (bk. Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Karapınar*)
1913 yılı nüfus kayıtlarında Sultaniye’nin toplam nüfusu 20.640; Cumhuriyetin ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında 4.441, 1950’de 7.423, 1970’de 16.065, 1990 da ise 26.849 kişidir. 2000 yılında merkez nüfus 35.285, toplam nüfus 55.734 kişidir. 2007 yılında merkez nüfus 31.913, belde ve köylerde yaşayan nüfus 16.908, toplam nüfus ise 48.821 kişidir. TÜİK 2011 verilerine göre ise ilçe merkezi 32.449, belde ve köyler 15.645, toplam nüfus ise 48.094 kişi olmuştur. Genel anlamda nüfus artıyor gibi görünse de kırsal nüfusa bakıldığında 1980 yıllarında köyden şehre doğru yoğun olan göç, günümüzde artarak devam etmekte, dolayısıyla Karapınar sürekli nüfus kaybetmektedir.
2011 yılı verilerinde Karapınar; 31 Konya ilçesi arasında, ilçe merkezi nüfuslarında sekizinci, tüm ilçe nüfusunda ise on ikinci sırada yer almıştır. Nüfus yoğunluğu ise çok düşük olup kilometreye on beş kişi düşmektedir. Nüfusun bir diğer özelliği de yaz aylarında hayvan otlatma sebebiyle ilçe ve köy merkezlerinden yaylalara yoğun bir göçün yaşanmasıdır. Göç eden nüfus ekim-kasım aylarında tekrar Karapınar ve köylerine dönüş yapmaktadır.
2015 TÜİK verilerine göre Karapınar ilçesinin nüfusu 49.098’dir. Bu nüfusun 24.567’sini erkekler, 24.521’ini de kadınlar oluşturmaktadır. İlçenin 2017 yılı nüfusu ise 49.581’dir.
Yerleşme
Eski bir tarihî geçmişi olan Karapınar’da ilk yerleşmelerin MÖ 3000 yıllarına kadar indiği tespit edilmiştir. Türklerin Anadolu’yu fethinden sonra bölgeye yerleşmeler olmuş ancak yerleşim yeri olarak bugün ki ilçe merkezinin güneyinde kalan Ali Tepesi Höyüğü tercih edilmiştir. Zamanla büyüyen Karapınar özellikle Kanuni Sultan Süleyman zamanında, Şehzade II. Selim’in Konya Valiliği sırasında yeniden imar edilmesiyle daha da gelişmiştir. Öyle ki Sultan Selim Külliyesi’nin inşa edilmesi ve çevreden Türkmen aşiretlerinin buraya yerleştirilmesi hızlı gelişmeyi beraberinde getirmiştir.
Günümüzde -Büyükşehir Yasası gereği 2014 yılı sonrası- Karapınar’a bağlı 42 mahalle bulunmaktadır. Bunların içinde en fazla nüfus barındıran mahalle 4.704 kişi ile Sandıklı’dır. Nüfusu en az olan mahalle ise 44 kişilik nüfusu ile Çiğil’dir. İlçeyi yerleşme olarak özel kılan 180 yaylasının bulunmasıdır (153’ü merkeze, diğerleri köylere bağlıdır). Köy altı yerleşmesi olan bu yaylalarda yaz aylarında ikamet edilmektedir. Yayla evleri genellikle kerpiç duvarlı, toprak dam örtülüdür. Pek çoğunda su problemi yaşanan bu yaylalarda içme suyu kuyulardan temin edilmektedir. Bu bölgedeki yaylaları diğer bölgelerdeki yaylalardan ayıran özellik, yaylaların Toroslar ve Karadeniz’de olduğu gibi yüksek kesimlerde değil tam tersine ova tabanında olmasıdır. Yani dikey değil, yatay bir yaylacılık faaliyeti yapılmaktadır. Bu yaylalardan bazıları şunlardır: Karacalar, Danışık, Yenioba, Büyükçiğil, Küçük Çiğil, Akkaya, Dikmen, Müftüoğlu, Çınar, Körbekir, Yukarıyenioba, Başkuyu, Çatmalıoba, Çiçek, Akyayla, İnci Çardağı, Bütüner Çardağı.
2012 yılı kaymakamlık verilerine göre, ilçe merkezinde 7.888, köy ve kasabalarda 5.395 konut olmak üzere ilçe genelinde toplam 13.283 konut bulunmaktadır. Daha önceki yıllarda kerpiç malzemeden yapılan evler son yıllarda betonarme binalara dönüşmüştür. Ayrıca Karacadağ yakınındaki köylerde ve ilçe merkezindeki bazı binalarda volkanik malzeme (cüruf) ev yapım malzemesi olarak kullanılmıştır. Kırsalda genelde tek katlı olan evler ilçe merkezinde çok katlı olarak inşa edilmektedir.
İlçede köyler toplu yerleşme özeliğinde olup bunda suya yakınlık, arazi şartları, iklim özellikleri, ulaşım ve gelenek görenek gibi pek çok faktör etkili olmuştur.
