Karatay; Konya ilinin “Büyükşehir” statüsüne kavuşturulmasıyla 20.06.1987 tarih ve 3399 Sayılı Kanun’la kurulmuş, daha sonra bu kanunda değişiklik yapan 10.11.1988 tarih ve 3495 Sayılı Kanun’la ilçenin bugünkü sınırları belirlenmiştir. Karatay; yakın zamanda ilçe statüsüne kavuşmuş olmakla birlikte, eski Konya şehrinin çekirdeğini oluşturması sebebiyle oldukça köklü bir geçmişe sahiptir. Dolayısıyla, 1987 yılında ilçe kimliğine kavuşan Karatay hakkında daha önceki döneme ait bütün bilgiler Konya şehriyle ilgili olup ancak bahsedilen tarihten itibaren ilçenin özellikleri ele alınmaktadır.
Karatay İlçesinin Yeri ve Sınırları
Karatay ilçesi; Orta Anadolu Bölgesi’nin Konya Bölümü’nde, Konya Ovası’nın kuzeybatı kenarında yer almaktadır. İlçe, ovalık sahadan batıdaki Bozdağ dağlık kütlesine geçiş kuşağında bulunmaktadır. Konya il merkezini oluşturan üç merkez ilçeden birisi olan Karatay, Konya şehrinin doğusunda yer almaktadır. İlçe yüzölçümü olarak Cihanbeyli ve Yunak ilçelerinden sonra üçüncü, nüfus olarak da Selçuklu ve Meram’dan sonra üçüncü büyük ilçe olma özelliğine sahiptir (Yüzölçümü Karatay Kaymakamlığı verilerinde 2.780, TÜİK 2000 yılı verilerinde de 2.612 km²dir). Aynı zamanda TÜİK 2011 verilerine göre ilçenin merkez nüfusu otuz beş ilimizinkinden daha fazladır.
Karatay ilçesi, batıda Meram ve Selçuklu, doğuda Karapınar, güneyde Çumra, kuzeyde Altınekin ile kuzeydoğuda Aksaray’a bağlı Eskil ilçeleri ile çevrilidir. Karatay ilçe sınırları; köy sınırlarına bağlı kalınarak çizilmiş, ancak merkez ilçeler Meram ve Selçuklu ilçeleriyle sınırlarının belirlenmesinde devlet karayolları esas alınmıştır.
Yerleşme
Karatay ilçesi (eski Konya), Alâeddin Tepesi ve civarında, Mevlâna Türbesi, Aziziye Camii, Bedesten Çarsısı ve Kapı Camii civarında gelişmiştir. Konya’nın nüvesini oluşturan Karatay, 1950’den sonraki tarihî süreç içerisinde ekonomik ve kültürel anlamda diğer merkez ilçelere kıyasla daha yavaş gelişme göstermiştir.
Bugünkü hâliyle Karatay ilçesi merkezinde 63 mahalle, kırsal alanda 25 köy ve 8 mahallesi bulunan 4 belde, 38 mezra olmak üzere toplam 138 yerleşim birimi bulunmaktadır. Ayrıca köyaltı yerleşmelerinden yayla, ahır ve ağıllarda bulunmaktadır. Köy ve bağlılar nüfusunun yaklaşık %60’ı kış aylarında Konya şehir merkezinde özellikle Karatay ilçesi merkezi içinde ikamet etmekte, köy ve üniteler gerçek nüfuslarını bahar ve yaz aylarında barındırmaktadır.
Kırsal yerleşmeler arasında ele alınacak diğer bir yerleşme tipi de yaylalardır. Hodulbaba Dağı’nın doğu ve güney kesimlerinde irili ufaklı birçok yayla bulunmaktadır. İkikuyu, Köçekkuyu, Yeni, Çakırkuyu, Höyüklü, Görük, İmir, Yellikuyu, Hacıhimmet bu yaylalardan bazılarıdır.
İlçe merkezinde altyapı sorunu bulunmamakta, yeni imar planı düzenlemeleri yapılmaktadır. Köy yerleşimlerinde meskenlerin hemen hemen tamamı, beldelerde de büyük bölümü kerpiçtir. İlçe merkezi yerleşim alanındaki yapıların büyük çoğunluğunu meskenler oluşturmakta, bu mesken yapıları büyük çoğunlukla müstakil, bir ya da iki katlı kerpiç veya yığma nitelik taşımakta ve yaşayan nüfusun büyük bir bölümünü dar ve orta gelirli aileler oluşturmaktadır. İlçede kentsel dönüşüm projeleri yoğun bir şekilde devam etmektedir.
Nüfus
Karatay, nüfusu sürekli artış gösteren ilçelerdendir. Burada nüfus artışının fazla olmasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde meydana gelen olaylar sebebiyle iç göç hareketleri etkili olmuştur.
2012 yılı verilerine göre de ilçe merkezinde 256.455, bucak ve köylerde 19.532, toplamda da 275.987 kişi Karatay’da yaşamaktadır. İlçenin 2017 yılı nüfusu ise 315.959’dur.
Konya Büyükşehir Belediyesi nüfusunun %23’ü Karatay ilçesi sınırları içinde yaşamaktadır. Ayrıca Karatay, Konya’nın il toplam nüfusunun %13’ünü barındırmaktadır.
İlçe kasabaları daha önceki dönemlerde yurtiçi ve dışından göç almıştır. İsmil kasabasında 20 hanede yaklaşık 120 Afganistan göçmeni mevcuttur. Yağlıbayat köyü aslen Kırım kökenlidir. 1877 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında ilçenin obruk bölgesine yerleştirilmişlerdir. 1987 yılında Karakaya Barajı’nın yapılmasından sonra Malatya ve Adıyaman illerinden nakledilen insanlar obruk bölgesinde Yenikent köyüne iskân edilmişlerdir. Köylerde yaşayan nüfusun en az %60’ı kış aylarında Konya il merkezinde ikamet etmektedir.
İlçe merkezinde yaşayan nüfus, toplam ilçe nüfusunun %92’sini oluşturmakta iken, kırsal alan nüfusu sadece %8’lik bir dilim oluşturmaktadır. Cinsiyete göre dağılımda ise kadın erkek nüfuslarının birbirine çok yakın olduğu görülmektedir. Beldeler içerisinde en çok nüfus İsmil kasabasında, köyler içinde ise Karakaya’da yaşamaktadır. Obruk bucak merkezinin nüfusu 6.425, Yarma, Hayıroğlu, İsmil ve Ovakavağı köylerinin ise 15.256 kişidir.
2000 yılı (DİE) verilerine göre hane halkı büyüklüğü Karatay’da 4,7’tür. (Bu değer Büyükşehirde 4,4 iken Meram ve Selçuklu ilçelerinde ise 4,2 olmuştur.) Karatay ilçesinin hane büyüklüğünün Büyükşehir Belediyesi ve diğer ilçelerin ortalamalarının üstünde olmasının sebebi köy kökenli veya köyden henüz yeni gelmiş aileler ile Güneydoğu kökenli insanların yoğun olmasındandır.
Sağlık
2016 yılı itibariyle Karatay ilçesi merkez ve taşrasında sağlık ocağı, aile sağlığı merkezi ve aile hekimliği statüsünde 23 sağlık kuruluşu bulunmaktadır. 2012 yılında bölge sağlık ocağının da hizmete girmesiyle Karatay ilçesinin gelecek on yıl itibariyle sağlık kuruluşuna ihtiyacı bulunmamaktadır.
