KONYA

Konya, farklı agroekolojik alt bölgeleri, coğrafi konumu ve toplam tarımsal üretime katkısı ile ülkemizin en önemli tarım merkezidir. Türkiye’deki 23.630.063 ha işlenen tarım alanının 1.924.164 ha (%8,14), sulanan tarımsal alanların ise %10,82’si Konya ili sınırları içinde bulunmaktadır (Anonim, 2012a). Türkiye’nin tarımsal nüfus ortalaması %25,2 iken Konya’da nüfusunun %35,2’si tarımda istihdam edilmektedir. Tarım sektörü; Konya’da istihdam edilen nüfus, ürün çeşitliliği, üretim miktarı ve ekonomik değere katkısı ile önemli bir yere sahiptir. Tarımla uğraşan işletmelerin çoğunluğu bitkisel üretim ve hayvancılığı birlikte yapmakta olup, sadece bitkisel üretim yapan işletmelerin oranı %40 ve hayvancılık yapan işletmelerin payı %1,5 civarındadır. İldeki tarım işletmelerinin sayısı 100.000 civarında olup, bunların büyük çoğunluğu kendi arazisini işlemektedir. İşletme başına düşen arazi miktarı bakımından ilçelere göre farklılık göstermekle birlikte ortalama işletmelerin 1/3’ü 50 dekarın altında, 1/5’i 50-99 dekar, 1/4’ü 100-199 arasında ve 1/5’i 200 dekarın üzerinde araziye sahiptir.

Son yıllarda modern hayvancılık işletmelerinde giderek bir artış gözlenmektedir. İlin iklimi ve toprak yapısı tarla ziraatı, meyvecilik, sebzecilik, tohumculuk, organik tarım, seracılık, büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık, kümes hayvancılığı, arıcılık, balıkçılık gibi tarımın birçok alt sektörleri için oldukça elverişli ve bu potansiyelini de kullanma gayreti içindedir. Konya’daki tarım arazilerinin %65,16’sında tarla tarımı yapılmaktadır. Tarla bitkilerinin yanında il genelinde sebze ve meyve türlerinin üretimi de giderek artmaktadır (Tablo. 1).

Tablo 1. Konya’da tarım alanlarının kullanımlarına göre dağılımı (%) ve Türkiye’deki oranları (Anonim, 2012a; 2012b)

Türkiye’nin toplam tarımsal üretiminde Konya; toplam buğday üretiminin %11,22’sini (ekmeklik buğday üretiminin %9,77’sini, makarnalık buğday üretiminin %17,96’sını), toplam arpa üretiminin %12,22’sini (maltlık arpa üretiminin %24,00’ünü, yemlik arpa üretiminin %11,16’sını), çavdar üretiminin %14,34’ünü, şeker pancarı üretiminin %29,06’sını, ayçiçeği üretiminin %8,03’ünü (çerezlik ayçiçeği üretiminin %4,99’unu, yağlık ayçiçeği üretiminin %8,45’ini), kuru fasulye üretiminin %29,84’ünü, patates üretiminin %8,03’ünü, yeşil yonca üretiminin %7,73’ünü, dane sorgum üretiminin %36,67’sini, dane mısır üretiminin %3,81’ini, silajlık mısır üretiminin %4,61’ini, haşhaş (tohum) üretiminin %17,01’ini, kimyon üretiminin %31,11’ini, mercimek üretiminin %1,27’sini (yeşil mercimek üretiminin %11,02’sini), aspir üretiminin %16,60’ını, havuç üretiminin %70,94’ünü, kiraz üretiminin %6,14’ünü, vişne üretiminin %14,22’sini, kültür mantarı üretiminin %13,49’unu ve acıbakla üretiminin %97,36’sını sağlamaktadır (Anonim, 2012a).

Tablo 2. Konya’da ekimi yapılan başlıca tarla bitkileri ve bunların Türkiye üretimindeki oranları (Anonim, 2012a; 2012b)

Yukarıda görüleceği üzere birçok bitkinin ekim alanı ve üretiminde Konya önemli bir paya sahiptir. Konya, yetiştirdiği bitkiler yanında tıbbi ve aromatik bitkiler yetiştiriciliğine de ağırlık vermelidir.

Konya’da toplam 570.460 dekar alanda bahçe tarımı (bağcılık, meyve ve sebze yetiştiriciliği) yapılmaktadır. İlin iklim ve toprak yapısı, ilçeler arasında önemli farklılıklar göstermekle birlikte özellikle alt yapı ve ekolojik şartları bahçe bitkileri yetiştiriciliği için uygundur. Üretim miktarları bakımından Konya’da en fazla yumuşak çekirdekli meyveler (76.4 bin ton) ve üzüm/üzümsü meyveler (68.9 bin ton) yetiştirilmekte olup sert çekirdekli meyve yetiştiriciliği bakımından da önemli bir yere sahiptir. Meyvesi yenen sebzelerin %1,8’i, baklagil sebzelerin %1,2’si, yaprağı yenen sebzelerin %0,7’si ve soğansı-yumru-kök sebzelerin %38,7’si Konya’da üretilmektedir.

Türkiye’nin toplam havuç üretiminin %70,94’ü Konya’da yapılmaktadır. Türkiye kırmızı havuç üretiminin tamamına yakını Ereğli ve Karapınar ilçelerinde üretilmekte olup, bunlar gıda sanayisinde kullanılmaktadır. Hasat döneminin sona ermesi ile sökülen havuçlar yöredeki 7.500 ton kapasiteli soğuk hava depolarında depolanarak daha uzun süre pazarlanmaktadır. Yetiştirilen havucun %40’ı da ihraç edilmektedir.

Türkiye’de yetiştirilen (27.058 ton) kültür mantarının %13,5’i Konya’da (3.650 ton) üretilmektedir. Konya ili tarla domatesi, karpuz, kavun ve hıyar yetiştiriciliği bakımından da önemli bir yere sahiptir. Türkiye’de kavun denilince akla Çumra ilçesi gelmektedir. İlçede yetiştirilen ve yüksek şeker içeriğine sahip olan kavunlar “Çumra kavunu” yöresel ismi ile pazarlarda büyük ilgi görmektedir. İlçede yıllık yaklaşık 3.500 dekar alanda 20 bin ton civarında kavun üretimi yapılmaktadır. Toplam üretim içerisinde Konya 46.457 ton ile ülke üretiminin %2,82’sini karşılamaktadır.

Yetiştirilen 0900 Ziraat ve Akşehir Napolyonu gibi yerli kiraz çeşitleri, iriliği ve aroması sayesinde Akşehir ilçesinde oldukça tutulmakta ve son yıllarda Hadim ve Taşkent gibi ilçelerde de kiraz yetiştiriciliği artış göstermektedir. Yurt dışında “Türk kirazı” adı ile büyük ilgi gören kirazlar Konya’nın Atakent, Gölçayır, Değirmenköy, Yeniköy, Saray, Ulupınar, Engili, Gedil, Ilıcak, Çakıllar gibi yörelerinde yetiştirilmektedir. Dünya kiraz üretiminde ilk sırada yer alan Türkiye, kiraz ihracatında da söz sahibi ülkelerden biridir. Kirazda olduğu gibi vişne üretiminde de önemli bir yere sahiptir. Ereğli’de yaygın olan beyaz kirazın büyük bir çoğunluğu yurt dışına ihraç edilmektedir. Türkiye vişne üretiminin %14,2’sini, kiraz üretiminin %6,2’sini ve elma üretiminin %2,7’sini Konya gerçekleştirmektedir.

Orta Anadolu Bölgesi’nde bölgenin en önemli bağcılık yapılan illeri arasında Konya yer almakta olup Hadim, Bozkır, Beyşehir, Meram (merkez ilçe), Hüyük, Ilgın, Ereğli, Çumra ilçelerinde geniş ölçüde bağcılık yapılmaktadır.

Yıllık 9.478 ton çilek üretimi ile Konya, Türkiye’deki çilek üretiminin %3,6’sını üretmekte olup, ülkede en fazla çilek yetiştiriciliği yapılan beşinci ilidir. İlk organik çilek yetiştiriciliği de Konya’da başlamıştır. Son turfanda olarak hasat edilen çilekleri ile Akşehir, Doğanhisar, Seydişehir, Hüyük ilçeleri ilin tarımsal potansiyeline önemli katkı sağlamaktadır. Kasım ayı ortalarına kadar devam eden ve geç turfanda ürün olarak piyasaya sunulan çileğin büyük bir çoğunluğu Rusya, ABD, Norveç başta olmak üzere birçok Avrupa ülkesine ihraç edilmektedir. Organik tarım alanı Türkiye’de 249.722 ha, Konya’da ise 1.297 hektardır. Konya, organik kiraz ve çilek yetiştiriciliğinde de öne çıkmaktadır. İlin; Beyşehir, Seydişehir, Doğanhisar, Hüyük, Bozkır, Hadim ve Taşkent gibi dağlık ilçelerinin yanında geniş tarım alanlarına sahip diğer ilçelerinde de organik tarım yapılmasına çok uygun alanlar vardır ve bu potansiyel kısmen değerlendirilmektedir.

Birim araziden daha çok verim elde etme ve yüksek katma değer sağlama yeteneği ile seracılık (örtü altı üretimi) son yıllarda Konya’da hızla gelişen bir üretim sektörü hâline gelmiştir. 2011 yılı verilerine göre Konya’da 140 dekarın üzerinde sera bulunmaktadır. Güneş enerjisinden elde edilecek elektriğin, jeotermal suların ve bazı fabrikaların sıcak su ve benzeri atıklarının seralarda ısıtmada kullanılması ile Konya seracılıkta önemli atılımlar yapabilecek potansiyele sahiptir.

Ülkemizde süs bitkileri yetiştiriciliğinde geçen yetmiş yılda çok hızlı bir değişim ve gelişim yaşanmıştır. Konya, çiçek soğanları üretiminde özellikle lalede söz sahibi olmuştur.

Organik tarım, süs bitkileri ve yöreye has (acı bakla gibi) bitkilerin yetiştirildiği alanlar ile kırsal turizm ve ekoturizmin geliştirilmesi, Konya için bir avantaj olarak değerlendirilmelidir. Tarıma dayalı entegre üretim tesislerinin, işleme, paketleme, muhafaza ve depolama ünitelerinin Konya’da bulunması ve önemli tüketici noktalarına yakın olması bitkisel üretim sektörüne yapılacak yatırımlar için önemli bir fırsattır.

Küçükbaş, büyükbaş, kümes hayvancılığı, arıcılık ve su ürünleri olmak üzere toplam beş alt başlık altında toplanılan hayvancılıkta -2012 yılı TÜİK verilerine göre- Konya, Türkiye hayvancılığı içerisinde önemli bir yere sahiptir. İlde ihtiyacının çok üzerinde kapasiteye sahip 82 adet süt ve 61 adet yem, 4 adet şeker fabrikası, 6 adet kombina, 19 adet mezbaha, 46 adet et işleme tesisi ve çok sayıdaki gıda sanayi işletmesinin olması diğer faktörler yanında hayvancılığın gelişmesine olumlu katkı sağlamaktadır.

Konya’da; toplam koyun sayısı 1.475.300 ve keçi sayısı 149.383 baştır (Anonim, 2012). Küçükbaş hayvanlardan 1.213.410 ton süt, 130.394 ton et elde edilen Türkiye’de, Konya’nın payı küçükbaş süt üretiminde %6,05, et üretiminde ise %4,85’tir. İlin özellikle ülke koyun sütü üretimindeki payı (%7,51) oldukça yüksek olup, koyun sütü bölgede yoğurt ve peynir yapımında aranan bir üründür. İlin yapağı, kıl ve tiftik üretimindeki payları hayvan sayıları ile paralellik arz etmektedir.

Büyükbaş hayvancılıkta son üç yılda yeni yatırımlar yapılmış olup, bu yatırımlara paralel olarak ilin sığır varlığında yaklaşık %30’luk bir artış meydana gelmiştir. TUİK 2012 yılı istatistiklerine göre Türkiye sığır varlığı 12.386.337 adet olup, bu toplamda yerli sığır sayısı 2.429.169 adet, melez sığır sayısı 5.120.621 adet ve kültür ırkı sığır sayısı 4.836.547 adet iken Konya’da toplam sığır sayısı 518.291 adettir. Konya’daki sığır sayısı dağılımı; yerli 43.461, melez 157.583 ve kültür ırkı 317.247 adettir. Türkiye sığır varlığının %4,18’i ve kültür ırkı sığır varlığının ise %6,56’sı Konya’da bulunmaktadır. Türkiye’de kültür ırkı sığır oranı %39,05 iken ilde kültür ırklarının payı %61,22’dir. Kültür ırkının Türkiye genelinden daha yüksek olması Konya ilinde sığırcılıkta modern işletmeciliğin giderek arttığını göstermektedir. Sağmal inek başına düşen ortalama yıllık süt verimi ülkemizde 2.899 kg iken, dünya ortalaması 2.305 kg, Konya’da ise 3.433 kg’dır. 2011 yılı değerlerine göre ilde kesilen büyükbaş hayvanların ortalama karkas ağırlığı yaklaşık 250 kg’dır. Hâlen Türkiye’de büyükbaş hayvanlardan üretilen sütün %4,71’i, etin ise %4,19’u Konya’da üretilmektedir.

Konya 10.697.284 adet yumurta tavuğu ile Türkiye yumurta tavukçuluğunda %13,55’lik bir paya sahip olup, ülkede ilk sırayı almaktadır. Yumurta tavukçuluğu teknik bakımdan ilde oldukça gelişmiş durumdadır. Nitekim Türkiye’de yumurta tavuğu başına yılda ortalama 165 adet yumurta üretilirken, bu değer Konya için 250 adet civarındadır. Yumurta fiyatının belirlenmesinde Konya etkin rol oynamaktadır. Et tavukçuluğu bakımından Konya, ülke üretiminde 2000’li yıllara kadar önemli bir paya sahipken (%4,81), bu yıllarda sektörde yaşanan krizlere bağlı olarak ilin, etlik pilici üretimdeki payı %0,32’ye kadar gerilemiştir. İlde kanatlı hayvanlar için önemli kapasiteye sahip kesimhaneler bulunmamaktadır. Diğer kanatlı hayvan türleri bakımından Konya’nın Türkiye üretimindeki payları yaklaşık olarak %2’ler seviyesindedir. Beyşehir ilçesinde bulunan Hindicilik Üretme İstasyonunun kapatılmasıyla birlikte ilin Türkiye hindi mevcudundaki payı %4,64 seviyesinden %2,08’e düşmüştür. Konya’da sayıları giderek artan göletler kaz ve ördek yetiştiriciliği için önemli bir potansiyel olarak değerlendirilebilir.

Konya’nın bal üretimindeki payı düşüktür (%1,19). Konya’da arıcılık giderek artmasına rağmen kovan sayısı, bal ve balmumu üretimi istenilen seviyeye gelememiştir. Kovan başına bal üretimi 2011 yılı verilerine göre Türkiye’de 15,68 kg iken Konya’da 13,88 kg’dır. 2011 yılında Konya’da kovan sayısı 80.465 adet, bal üretimi 1.117 ton ve balmumu üretimi 62 tondur (Anonim, 2012a; 2012b).

2011 yılında Konya’da avlanan su ürünleri (%1,74) ve yetiştirilen içsu su ürünleri miktarları (%6,65) bakımından kadife (%62) ve levrek (sudak; %47) balığı dışında önemli bir paya sahip değildir. İldeki KOP projesi ile yeni yapılan barajlar ve sulama göletlerinin de değerlendirilmesiyle üretim miktarında önemli artışların olması beklenmektedir.

Konya’nın zengin tarımsal üretim potansiyeli bölgede sanayi ve hizmetler alanındaki işletmelerin kurulması ve gelişmesi açısından önemli fırsat ve imkânlar sunmaktadır. Bu durum, Konya’nın tarıma dayalı sanayi sektörü yatırımları açısından ülkemizin en cazip merkezlerinden biri olmasına yol açmıştır. Konya’da girdisini tarımdan alan, tarıma dayalı imalat sanayisinin sayısı 1.103 adettir. Tarıma dayalı imalat sanayinin toplam imalat sanayi içindeki oranı %22,45’tir (Anonim, 2012c). Konya Sanayi Odasına kayıtlı makine imalat sanayinde faaliyet gösteren 269 firma bulunmaktadır. Bunlardan %12,6’sı kaldırma ve taşıma donanımları, %25,3’ü genel amaçlı makine ve kalıp imalatı, %20,8’i akışkan gücü ile çalışan donanımlar, pompalar ve kompresörler imalatı, %21,9’u tarım ve ormancılık makineleri ve %19,3’ü ise değirmen makineleri ve diğer gıda makineleri üreticileridir. Konya, tarım alet makine ve donanımları imalatında Türkiye üretiminin %65’ine sahip olup, ihracatın %45’ini gerçekleştirmektedir. Tarıma dayalı sanayinin toplam istihdama oranı ise %28,3’tür.

Konya’da basınçlı sulama sistemleri ve donanımlarını üreten farklı kapasitelerde çok sayıda işletme bulunmaktadır. Son yıllarda suyun değerli bir kaynak hâline gelmesiyle Konya’da suyu tasarruflu kullanmayı sağlayan sulama sistemlerinin kullanımı ve üretimi önem kazanmıştır. Konya’da pompa, plastik boru ve diğer sulama sistemi donanımlarının üretiminin yanı sıra, bitkisel ve hayvansal üretimde kullanılan sera plastiği, buzağı kulübesi, su deposu, ilaç deposu, suluk, sepet, kova, kasa, hayvan yatağı gibi plastik ürünlerin üretimiyle uğraşan çok sayıda işletme bulunmaktadır.

TOBB verilerine göre Konya ilinde tarım kimyasalları (tarım ilacı, gübre ve çeşitli besin elementleri içeren bitki besleme maddeleri) imal eden 20 işletme faaliyet göstermektedir (Anonim, 2012c). Tarımsal üretimde önemli girdilerden olan çeşitli kimyasalların üretilmesi açısından önemli bir pazar bulunmakta olup, sadece ilde değil ülkenin ihtiyacının karşılanmasında da Konya önemli bir avantaja sahiptir.

Konya’da eskiden var olan geleneksel mesleklerden olan keçecilik, saraciye, nalbantlık, at arabası/fayton üretimi, tandır, ocak ve testicilik gibi toprak ürünleri faaliyet gösteren işletmeler giderek kaybolmaktadır.

Türkiye tarımsal üretiminde önemli paya sahip olan Konya ilinde tarımsal teknolojilerle ilgili sanayi ve tarıma dayalı sanayi alt sektörleri hızlı bir gelişim göstermiştir. Konya’da imalat sanayii içinde gıda sektörü de öne çıkmakta olup Türkiye’nin un, şeker ve tuz üretiminde en büyük paya sahip ilidir. Türkiye’nin en önemli ve yüksek kapasiteli buğday unu fabrikaları Konya’dadır. Konya’da; Konya, Çumra, Ereğli, Ilgın olmak üzere 4 adet şeker fabrikası bulunmaktadır. Ülkemizin tuz ihtiyacının %65’i Tuz Gölü’ndeki tuzlalardan karşılanmaktadır. Süt ve süt ürünleri ile şeker ve şekerli mamuller sanayinde son yıllardaki gelişmeler Konya’nın bu sektördeki payını ve hayvancılığı artırmış ve iç piyasanın en büyük tedarik merkezi hâline gelmiştir.

Konya’da; tarımsal üretimi yaygınlaştırmak, çevreye, insan ve diğer canlıların sağlığına zarar vermeden verimi, kaliteyi ve tarım ürünlerinde standardı yükseltmek, uygulanan politikaların etkinliğini sağlamak, sektörün öncelikli problemlerinin çözümüne katkıda bulunmak, bitkisel üretim ve hayvancılığı teşvik etmek, ilerletmek ve uğraşanların gelir seviyelerini yükseltmek gibi amaçlarla Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Avrupa Birliği ve diğer bazı kurumlar tarafından tarıma çeşitli destekler sağlanmaktadır.