SAHİP ATAOĞULLARI

Türkiye Selçuklu Veziri Sahip Ata’nın (ö. 687/1288) oğulları ve torunları tarafından Afyonkarahisar ve çevresinde kurulan beylik (1275-1341).

Sultan IV. Kılıçarslan, Türkiye (Anadolu) Selçuklu tahtına geçince (646/1249) uç vilayeti emirliği Vezir Sahip Ata Fahreddin Ali’nin iki oğlu Taceddin Hüseyin ve Nusretüddin Hasan’a bırakılmış, ayrıca Kütahya, Sandıklı, Beyşehir ve Akşehir kendilerine verilmişti (Aksarayî, Müsameretü’l-ahbar, 2000, 56). Sahip Ata tutuklandığı sırada oğlu Taceddin Hüseyin de beylerbeyi Hatiroğlu Şerefeddin Mesut tarafından gözaltına alınmış, Sahip Ata hapisten kurtulup tekrar vezir olunca (674/1275) oğulları Lâdik (Denizli), Honas ve Karahisarıdevle (Afyon) subaşılığına tayin edilmişti.

Karamanoğlu Mehmet Bey ile Selçuklu şehzadesi Alâeddin Siyavuş’un (Cimri) Konya’ya hâkim olmaları üzerine Sahip Ataoğulları, Germiyan Türkmenlerine 50.000 dirhem dağıtıp asker topladılar Sahip Ataoğullarının askerleriyle Mehmet Bey ve Alâeddin Siyavuş’un ordusu arasında Akşehir yakınlarındaki Altuntaş köyünde meydana gelen savaşta Taceddin Hüseyin ve Nusretüddin Hasan hayatlarını kaybettiler (Zilhicce 675/Mayıs 1277) Sultan II. Mesut, Germiyanoğullarını mağlup ederek Konya’ya döndükten sonra Germiyanlılar tekrar asker topladılar. Karahisarıdevle’yi yöneten Sahip Ata’nın torunu ve Nusretüddin Hasan’ın oğlu Şemseddin Mehmet Bey (Anonim Selçukname’ye göre kızının oğlu) bu durumu öğrenince Germiyanlılara karşı gerekli tedbirleri aldı. Ancak Germiyanlıların ordusu sayıca daha üstündü. Şemseddin Mehmet, Bozkuş Bahadır adlı bir Germiyan beyi ile giriştiği savaşta öldürüldü (686/1287). Haber Sahip Ata’ya ulaştığı zaman Sultan II. Mesut, Moğol ve Selçuklu askerleriyle birleşerek Germiyanlılara karşı harekete geçti. Selçuklu-Moğol ordusu Germiyan illerinde büyük tahribat yaparak Karahisarıdevle’ye döndü. Sultan II. Mesut daha sonra Konya’ya geldi (8 Şevval 686/16 Kasım 1287). Sahip Ata, malları ve hazineleri ikta olan Karahisar’da bulunduğundan torununu burada kurduğu vakfın mütevellisi yapmıştı. Ancak Şemseddin Mehmet ondan önce öldü.

Öte yandan Türkiye Selçuklu Devleti’nin çöktüğü dönemde Karamanlılardan Halil Bahadır, Türkmenlerle birlikte Konya üzerine yürüyüp şehri yağmaladı. Karamanlıların halka çok sıkıntı vermesi üzerine Konyalılar, Lâdik’ten Sahip Ata’nın kız tarafından torununu şehre davet ettiler. Bu kişi uç askerleriyle Konya’ya geldi. Üç gün sonra Türkmenler tekrar hücuma başladılar. Sahip Ata’nın torunu kendi askerleriyle ve Konyalılardan oluşan bir kuvvetle Türkmenlerin çoğunu öldürdü, hayvanlarını ele geçirdi. Bu sırada Sultan II. Mesut’un kardeşi de Kayseri’den Konya’ya geldi. Türkmenler bu defa Beyşehir vilayetine hücum ettiler. Sahip Ata’nın torunu, sultan kardeşi ve İzzeddin Has Balaban, Konya’da çıkarak Karamanlıları Armatosun Kalesi yanındaki Obrucuk mevkiine kadar sürdüler ve birçoğunu öldürdüler.

İlhanlı Hükümdarı Gazan Han tarafından ikinci defa Selçuklu sultanı ilan edilen II. Mesut, Vezir Alâeddin Sani ile Anadolu Valisi Abuşka Noyan’ı Anadolu’nun imarıyla görevlendirdiği sırada (702/1302) Şemseddin Mehmet’in oğlu Nesretüddevleveddin Ahmet, Karahisarıdevle’de isyan etti. Bunun üzerine Sultan Mesut, Vezir Alâeddin ile Abuşka Noyan, Karahisarıdevle’yi muhasara altına aldılar. Şehir düşmek üzereyken Gazan Han’ın ölüm haberi geldi ve bir netice alınamadan kuşatmaya son verildi (703/1304). Karamanoğulları ve Türkmenlerin faaliyetleri üzerine İlhanlılar düzeni sağlamak için Emir Çoban’ı Anadolu’ya vali olarak gönderdiler (714/1314). Emir Çoban, Erzincan’ın batı taraflarındaki Karanbük mevkiinde bir süre konakladığı sırada Anadolu’daki bazı beyler onun huzuruna gelerek itaat arz ettiler. Bu beyler arasında Sahip Ataoğulları da vardı.

Nusretüddevle veddin Ahmet zamanında İlhanlıların Anadolu valisi Timurtaş uç Türkmenlerine karşı sefer yapmayı sürdürdü. Emir Eretna idaresindeki İlhanlı kuvvetlerinin Karahisarıdevle’yi kuşatması üzerine Nusretüddevle Ahmet kaçarak Germiyanoğullarından I. Yakup’a sığındı. İlhanlı Devleti’ndeki iç çekişmeler yüzünden Timurtaş’ın emriyle Karahisarıdevle kuşatması kaldırıldı (727/1327). I. Yakup’un kızıyla evlenen Nusretüddevle Ahmet bundan sonra Germiyanoğullarına tabi oldu. 730’lu (1330) yıllarda Nusretüddevle’nin hâkimiyet alanının Karahisar’la sınırlı olduğu, 1.000 köyünün bulunduğu ve asker sayısının 4.000 atlıya yaklaştığı rivayet edilir (Ahmed Tevhid, TOEM, XV/11 ([1341], 564). 742’den (1341) sonra öldüğü tahmin edilen Nusretüddevle Ahmet’in ardından Sahip Ataoğullarının toprakları Germiyanoğulları tarafından ilhak edildi. Nusretüddevle Ahmet’in Muzafferüddin veddevle adındaki kardeşi muhtemelen onun sağlığında ölmüştür. Muzafferüddin’in oğulları ve kızlarının Afyonkarahisar’da Sahibîler Türbesi denilen yerde defnedildiği bilinmektedir. Afyonkarahisar’daki Kubbeli Cami’nin 731 (1330-31) tarihli kitabesinde banisinin Nusretüddevle Ahmet b. Muhammed olduğu belirtilmekte, yine aynı şehirdeki Ulu Cami’nin Muharrem 742 (Haziran-Temmuz 1341) tarihli kitabesinde Nusretüddevle veddin Ahmet’in adı kaydedilmektedir (Ahmed Tevhid, TOEM, XV/11 ([1341], 357-358).

(DİA)

BİBLİYOGRAFYA

  • Merçil, 2008b.