Yapı, Meram ilçesine bağlı Mücellit (günümüzde Şükran) Mahallesi, Hasbey ile Ayine sokaklarının kesiştiği köşededir. Kitabesine göre Karamanoğlu Alâeddin Bey’in oğlu II. Mehmet Bey zamanında Hatıplı Hacı Hasbey oğlu Mehmet tarafından 824/1421 yılında yaptırılmıştır.
Eskiden etrafı evlerle sarılmışken bugün çevresi açılıp temizlenerek bir park olarak düzenlenen yapı, kare kübik alt yapı üzerinde yüksek kasnaklı kubbe ile örtülmüştür. Güney, doğu ve kuzey cepheleri ince yonu taş kaplamalı yapılmış, üstte ve altta (S) profilli bir silmeyle çerçevelenmiştir. Kuzey ve doğu cephelerinde sivri kemerli birer tepe penceresi bulunmaktadır. Güney cephesi tümüyle sağır tutulurken, kuzey cephesinde, üzeri demir kapakla kapatılmış mumyalık girişi bulunmaktadır. Girişin yer aldığı batı cephesi, yapının en ilginç cephesini oluşturmaktadır. Yolun kuzeyden güneye eğimli olması sebebiyle su basman kotu ortalama 1,00 m yukarıda yapılan yapının bütün cephesi (S) profilli yüksek bir silme ile çerçevelenmiştir. Kalan izlerden cephenin tümüyle kaplama olduğu anlaşılmaktadır. Cephede sivri kemer boşluğu içerisinde lento taşı, dilimli kemer biçiminde oyulmuş giriş kapısı yer almaktadır. Kapının güneyinde söveleri işlenmiş ve düşeyde, ortalarında birer lokma bulunan, lokmalı demir şebekeli dikdörtgen pencere ile bunun üzerinde sivri kemerli bir niş görülmektedir.
Silme ucundan ortalama 0,65 m içeride, 0,05 m yükseklikte kare planlı bir kaide ile başlayan 1,97 m yükseklikteki kasnak iki kademeli olarak yapılmıştır. 0,20 m yukarıdan başlayan ve 0,95 m yükseklikteki 7 ve 8’lerden oluşan üçgen geçiş bölgesi, bunun üzerinde ortasında 0,10 m yükseklikte 0,05 m derinlikte kuşak dolaşmakta, 0,82 m yükseklikteki on altıgen kasnağa geçişi gerçekleştiren üçgenler, kare gövde üzerinden 0,20 m yukarıda başlamaktadır. Üçgen, sınırları renkli sırlı tuğlalar ve 0,30 m derinlikte 0,10 m genişlikteki yivlerle belirginleştirilmişlerdir. Üzerinde asal yönlere açılan dört sivri kemerli pencerenin de yer aldığı kasnak, iki sıra üçgen tuğla dizisi üzerinde iki sıra düz tuğlalı 0,37 m yükseklikteki on altıgen silmeyle bitirilmektedir. Üzerinde üç sıra üçgen çıkıntıları bulunan kubbe, basit bir alemle tamamlanmaktadır.
İç mekân dışa bağımlı olarak, kare planlıdır. Duvar kalınlıklarında farklılıklar bulunmaktadır. Kıble duvarında, büyük bölümü dökülmüş, çini mihrap ve üzerinde sivri kemerli bir niş görülmektedir. Dıştaki pencereler aynı biçimde içe yansıtılmışlardır. Kare plan, yukarıda, içe doğru çıkıntı yapan yüksek geçiş bölgesiyle on altıgene dönüştürülmektedir. Geçiş bölgesinde kısa bir on altıgen kasnaktan sonra dilimli kubbe başlamaktadır. Kuzeydeki merdivenlerden inilerek girilen mumyalık haçvari planlı olup üzeri çapraz tonozla örtülüdür.
Hasbey Darülhuffazında su basmanı kotuna kadar altta blok kesme taş kullanılmış, bunun üzerinde ince yonu taş kaplama kullanılmıştır. Kaplamanın döküldüğü bölgeler tuğla ile örülmüştür. Kare gövdenin üzerindeki kasnak ve kubbe tümüyle tuğladandır. İçte yapının bütünüyle sıvanmış olması sebebiyle malzemesini bilemiyoruz. Ancak kalan izlerden yapının belli bir kota kadar çini ile kaplı olduğu görülmektedir. Hasbey Darülhuffazı, kesme taş ve tuğlanın tabii görünümü içerisinde mimari elemanlar bir biblo gibi işlenilerek yapının genel düzenindeki dinamizmin yanında, döneminin taş, ahşap ve çinideki bütün süs elemanlarını da kapsamaktadır.
Taş malzeme, S profilli silmelerle yapıyı çepeçevre sararken girişin yer aldığı batı cephede işlemeli taş kaplamalarla dikkati çekmektedir. Burma, örgü, zencirek ve S’lerle süslenmiş silmelerle çerçevelenen alanlar, aralarında rozet ve yıldız motifler bulunan kavisli çizgilerle geometrik düzende süslenmişlerdir. Batıdaki penceresi üzerinde bir sıra palmet ve rumilerden oluşan süs görülür. Pencere söveleri üç yönde örgü motifli silmeyle çerçevelenirken altta örgü motifi, pencere boşluğu hizasında, daha aşağıya indirilmiş, aradaki boşluk yine geometrik düzende süslenmiştir.
Tuğladan sivri kemerli ve alınlığı yine tuğla ile doldurulmuş olan kapı darülhuffazın en yoğun süslendiği bölgelerden birini oluşturmaktadır. Düzeninden üst bölümü yıkıldığı anlaşılan kapı söveleri, kitabenin üstüne kadar çıkmakta ve yarım kalmaktadır. Derin bir S profille oyulmuş olan söve, içe 450’lik pahla dönerken, bu pahın üzeri geometrik örgüyle süslenmiştir.
Kapı eşiği örgü motifleriyle süslenmiş, lento taşına kadar tek parça taştan oluşan söveler ve yine tek taştan dilimli kemer biçiminde oyulan lento dışta ve içte, iki sıra zencirek motifiyle çerçevelenmiştir. İki zencirek dizisinin arası rumi ve palmetlerden oluşan bitkisel motifle süslenmişken, köşelikler iri palmet ve rumilerden oluşan bitkisel motifle süslenmiştir. Söveler en içte fırfırlı bir motifle çerçevelenmiş, bu motif üstte sivri kemer biçiminde bitirilmiştir. Dilimli kemerin ve sövelerin etrafı ince bir oyukla süslenmiş, tepede bir palmetle bitirilmiştir. Üstte ise eserin kitabesi yer almıştır.
Kubbe kasnağı ve kubbe yalın tuğla mimarisi düzenini gösterirken köşe geçişlerdeki üçgen elemanların kenarlarında yer yer yeşil renkli çini parçaları görülmektedir. Bunlardan üçgen geçiş elemanlarının yeşil renkli çinilerle sınırlandığı anlaşılmaktadır.
İçte, mimarinin genel düzeninde, özellikle, dilimli kubbeyle dinamizm aranırken, kıble duvarındaki çini izleri bu bölgenin yaklaşık 2,00 m yüksekliğe kadar yeşil renkli altıgen ve mor renkli üçgen levhalarla kaplandığını göstermektedir.
Büyük ölçüde tahrip olmuş olan mihrap, tümüyle çini kaplama yapılmıştır. Egemen renk, firuze ve mordur. Dışta bir zencirek motifiyle ters U biçiminde çerçevelenen mihrap içe doğru firuze renkli her yöne bakan palmetlerle geometrik düzeni anımsatan bir biçimde süslenmiştir. Meyilli olan bordür, firuze renkli baklavalı yapılmış, bunu ince firuze renkli düz silme ve firuze renkli çinilerle mor renkli çinilerin ardışık dizilmesiyle oluşturulmuş düz silmeyle çerçevelenmiştir.
Mihrap nişi ve mukarnaslı kavsaranın çini kaplamaları büyük ölçüde dökülmüştür. Kalan izlerden sekiz kenarlı mihrap nişinin geometrik motiflerle mozaik çinilerle kaplandığı, dört sıra mukarnaslı kavsarada ise mozaik çinilerle yıldız ve geometrik motifler görülmektedir. Mihrap nişinin zar başlıklı sütunceleri firuze bordürlerle çerçevelenmiş mor renkli palmetlerle mozaik tarzında çinilerle kaplanmıştır. Üzerinin çeşitli motiflerle süslü olduğu belirtilen ahşap kapının üzeri saçla kaplandığı için hangi düzende işlenildiği bilinememektedir.
Hasbeyoğlu Darülhuffazı
Hasbeyoğlu Darülhuffazının mihrabı
