Avarız vakıfları, Osmanlı’da sık sık ve gittikçe artan miktarlarda alınan avarız vergilerinin ödenmesi için köy ve mahallelerde kurulan vakıflardır. Osmanlı’nın son dönemlerine doğru avarız vakıflarının gelirleri; yangın, su baskını gibi tabii afetlerle evlerini kaybedenlere yeniden ev sağlama, kimsesiz insanların cenazelerini kaldırma, çeşitli sebeplerle çalışamayanların beslenme ve diğer ihtiyaçlarını karşılama, muhtaç hastaların tedavilerini yaptırma, fakir kızların evlenmesine yardımcı olma gibi hizmetlerde de kullanılmıştır. Bu vakıfların, zaman zaman, suyolları ve mahalle mekteplerinin tamirinde de görev üstlendikleri görülmüştür.
Avarız vakıflarına, menkul ve gayrimenkul mallar yanında para vakıfları da yapılmıştır. Gayrimenkul iratları ve paraların işletilmesinden sağlanan gelirler bu vakıfların başlıca gelir kaynaklarıdır.
Devlet, savaş gibi büyük gailelerle uğraşırken vergisini ödeyemeyen halkın bu vakıflar sayesinde hiç sıkıntıya düşmeden vergileri ödenmiş, yoksullar da bu vakıflar aracılığıyla görülüp gözetilmiş, böylece toplumun ekonomik bakımdan ayakta kalması sağlanmıştır.
Konya’da avarız vakfı kurulmayan mahalle hemen hemen yok gibidir. Bu durum, dönemin resmî kayıtlarında takip edilebilmektedir. Mesela, 1070/1660 tarihli bir şeriye sicil kaydı Çifte Merdiven Mahallesi’nde avarız vakfına bir ev bağışı (KŞS, 10/79); 1071/1661 tarihli bir başka kayıt, Ali Şerbeti Mahallesi’nde avarız vakfına 9 bin akçe para vakfı ile ilgilidir (KŞS,10/208).
Yine o dönemlerde İstanbul ve taşrada avarız vakıflarının paralarının saklandığı avarız sandıkları kurulmuş, bu sandıklar vasıtasıyla ihtiyacı olanlara kefalet ve cüzi bir faiz karşılığında borç para verilerek gelir elde edilmiştir. Bu suretle hem vakıf paraları değerlendirilmiş hem de dara düşenler, çok yüksek faizlerle borç para veren tefecilerin elinden kurtarılmıştır. Önemli hizmetler ifa eden bu sandıklar 93 Harbi sırasında kaldırılmış; sandık mevcutları da hazineye devredilmek suretiyle yok edilmişlerdir (Müsahipzade Celal, 1946, 46-47).
Cumhuriyet Döneminde avarız vakıfları, 1930 tarihli Belediyeler Kanunu’nun 110. maddesiyle belediyelere devredilmiştir.
