30 Ekim 1918’de imzalanan ve oldukça ağır şartlar içeren Mondros Mütarekesi’nden sonra Osmanlı Devleti’nin orduları dağıtılmış, stratejik kaynaklarına işgalciler tarafından el konulmuştu. Bu durum karşısında Anadolu’da düşmanı yurttan kovmak için başlatılan hareketin öncüleri Ankara’da TBMM’nin açılışından hemen sonra yeni bir düzenlemeye giderek işgalcilerin yurttan kovulması için millî kuvvetlerini ve ordularını Anadolu merkezli olarak yeniden düzenlemeye başladılar. Ankara hükümeti bu çalışmaları yürütürken Batı Cephesi’ne giden demiryolu güzergâhı üzerinde bulunan ve gerek insan gerekse de yiyecek ihtiyaçları bakımından o günlerin bin bir yokluğu içinde âdeta umumi bir depo hâlinde bulunan Konya’ya ve dolayısıyla Ilgın’a büyük önem veriyordu.
Ancak işgalciler ve İstanbul hükümeti de Konya ve çevresinin Ankara hükümetinin eline geçmemesi için mücadele ediyorlardı. Bu sebeple bölge bir dönem Millî Mücadele yanlıları ile karşıtlarının güç gösterisi yaptığı merkezlerden biri ve Millî Mücadele aleyhindeki isyanların odak noktası oldu. İsyancıların Konya’daki ana hedeflerinden birisi de tabii olarak Batı Cephesi demiryolu güzergâhındaki Ilgın’dı. Nitekim Konya’da isyanın ilk görüldüğü yer de burası oldu. Daha Delibaşı Mehmet İsyanı olmadan, Ilgın’ın Çiğil kasabasında ayaklanma olmuş ve buraya isyanı bastırmak üzere Jandarma Alay Komutanı Süreyya Bey komutasında bir kuvvet gönderilmişti.
Süreyya Bey Ilgın’a geldikten sonra isyancılarla görüşmesi için Ilgın müftüsünün başkanlığında bir heyeti Çiğil’e gönderdi. Görüşmelerden sonra ilk isyan girişimi son buldu. Ancak bu durum uzun sürmedi. Kısa süre sonra asiler, Bucak köyüne gitmekte olan kaza kaymakamı Sami Bey ve beraberinde bulunan jandarmalara saldırdılar. 7 veya 8 Ekim 1920’de gerçekleşen bu saldırının ardından Çiğil kasabasına bir kuvvet gönderilmesine karar verildi. O sırada Konya’daki isyanı bastırmak için Karahisar’dan (Afyon) gelen mebus Hoca Şükrü Efendi idaresindeki altmış piyade asker, bir top ve iki makineli tüfekten ibaret olan kuvvet de bu harekete katıldı. Ancak 700’ü aşkın isyancı karşısında tutunamayarak Ilgın’a çekilmek zorunda kaldılar. İlçeye girmeyi başaran asiler halka çeşitli işkenceler yaptılar, muhacirlerin evlerini yaktılar, telgraf hatlarını kesip, demiryolunu da tahrip ettiler. Ilgın müdde-i umumisi olan Necip Bey’le Yüzbaşı Osman Bey’i şehit ettiler. İsyancılar Afyon’dan 23. Fırka Komutanı Osman Bey kuvvetlerinin gelmesi ile zor da olsa Ilgın’dan çıkarılabildi. Ancak asiler kısa süre içinde toparlanarak 500 kişilik bir kuvvetle 16 Teşrinievvel 1336 (Ekim 1920)’da yeniden Ilgın’a saldırdılarsa da başarılı olamadılar. İsyan, Osman Bey’in kararlı ve sert önlemlerinden sonra tamamen bastırıldı. Yakalanan elebaşlarından bazıları öldürüldü. Dağınık vaziyetteki diğer bazı isyancılar da 22 Ekim 1920’de Beyşehir istikametinden Ilgın’a gelen Refet Bele kuvvetleri tarafından temizlendi. Ilgın ancak isyancıların baskı ve tehditlerinden kurtulduktan sonra Millî Mücadeleye destek verebilme imkânını bulabildi.
İsyanlardan sonraki süreçte Ilgın için Millî Mücadele Dönemindeki en önemli gelişme, hiç şüphesiz Büyük Taarruz öncesinde 5. Süvari Kolordusu karargâhının burada konuşlandırılmış olmasıdır. Bu süvari kolordusunun kurulması, Batı Cephesi Komutanlığının 15 Temmuz 1921’deki emri üzerine gündeme gelmişti. Gelen emir üzerine 2, 3 ve 14. süvari tümenlerinden oluşan bir kolordu teşkil edildi. Başına da mirliva rütbesi ile Fahrettin (Altay) Paşa tayin edildi. Sakarya Savaşı’ndan yaklaşık bir ay kadar önce kurulan kolordunun savaş sırasında büyük yararlılıkları görüldü. İşte bu kolordunun karargâhı, I. Ordu Komutanı Ali İhsan (Sabis) Paşa’nın 8 Mart 1922 tarihli emri ile 9 Mart 1922 tarihinde Ilgın’a taşındı. Kolordu burada dörder alaylı üç tümen hâlinde yeniden düzenlendi. Yeniden yapılandırılan kolordu düzenli şekilde talim ve terbiyeye de başladı. Subaylar için binicilik okulu açılarak yüz kadar subayın eğitimi tamamlandı. Cephede açılan imalathane ile ordunun eyer takımı yenilendi. Bu süreçte Ilgın halkının orduya yiyecek, giyecek ve bazı malzemelerin temini konusunda ciddi yardımları oldu.
Kolordu 1 Nisan 1922’de Başkomutan Mustafa Kemal Paşa tarafından da ziyaret edilerek denetlendi. Ilgın’da süvari kolordusunun teftişi sırasında Mustafa Kemal Paşa’nın beraberinde bulunan Sovyet elçisi Aralov ve Azerbaycan elçisi Abilov da birer konuşma yaptılar. Mustafa Kemal Paşa ve beraberindekiler o gün denetimlerini tamamladıktan sonra akşam Konya’ya döndüler. Birkaç gün Konya’da kalan heyet, süvari kolordusunun 12-15 Nisan 1922 tarihindeki manevralarına katılmak için 11 Nisan’da tekrar Ilgın’a geldiler. Halkın da yoğun katılımı ile 15 Nisan günü, 1, 2 ve 4. tümenlerin Ilgın’ın Kaplıcalar mevkiinde toplanarak yaptıkları tatbikat için Fahrettin Paşa: 10 Yıl Savaş ve Sonrası adıyla kitaplaştırdığı hatıralarında şu ifadeleri kullanmıştır: “Yoklamadan sonra Başkomutanın emri ile bir harp tatbikatı yapıldı. Atlıların süratle açılıp yayılması bir hayli heybetli oldu. Arkasından yapılan geçit resminde birkaç bin atlının dörtnala geçişleri bütün seyredenleri ulaşılması güç bir heyecana boğdu”. 12 Nisan’dan 15 Nisan’a kadar Ilgın’da kalan Mustafa Kemal Paşa, manevraları izledikten sonra not defterine şu cümleleri kayıt etmiştir: “Süvari savaştan evvel bir savunma aracı, savaştan sonra ise bir hücum aracıdır. Ateş, süvari savaşının en önemli özelliklerindendir. Süvari kolordusunu Ilgın’da denetledik. Akşam Konya’ya ulaştık”.
Hülasa asilerin Ilgın’ı ele geçirmek istemeleri, onların bastırılmasının ardından Ilgın halkının ordunun başarısı için yaptığı yardımlar ve nihayet 5. Süvari Kolordusu’nun burada konuşlanması Ilgın’ın Millî Mücadele açısından önemini yeterince ortaya koymaktadır.
Ilgın Han
