ILGIN

Balkı Camii

Balkı beldesi merkezindeki cami, eğimli bir arazi üzerinde kurulmuştur. Eski Cami olarak isimlendirilen yapının mihrabındaki kitabede yer alan “mâşâallah sene 1309” ibaresine göre cami H 1309/M 1891’de inşa edilmiştir. 1999 yılındaki depremde hasar gören yapı, 2002-2003 yıllarında tamir edilmiştir. Cami günümüzde ibadete açıktır.

Yapı, dıştan 13,10x19,20 m ölçülerinde derinlemesine dikdörtgen planlı, ahşap direkli ve ahşap tavanlı olup üzeri geleneksel kırma çatı ile örtülüdür. Kuzeybatı köşesindeki minare 1990’larda yapıya eklenmiştir. Camide kırma taş malzeme kullanılmış, doğu, kuzey ve batı cephelerinde altlı üstlü pencereler açılmıştır. Dış cephelerde süslemeye yer verilmemiştir.

Kuzeydeki üç bölümlü son cemaat mahallinden harime girilmektedir. Son cemaat yerinin üzeri ahşap malzemedendir. Harime girişi sağlayan kapı ahşaptan ve iki kanatlıdır. İç mekân ahşap direklerle derinlemesine üç sahına ayrılmıştır. Ahşap tavan iki ana kiriş üzerine oturmaktadır. Harim mekânının beden duvarlarındaki kalem işi süslemeler dönemin süsleme özelliğini yansıtmaktadır.

Kıble duvarının ortasında, giriş eksenindeki mihrap, duvar yüzeyinden dışa taşıntılı ve alçı malzemeden yapılmıştır. Günümüzde altın yaldızla boyanmıştır. Mihrabın kenar bordürü, dış köşe sütunceleri, yarım daire planlı niş, mukarnaslı kavsara ve tepelikten oluşmaktadır. İki dış köşedeki silindirik gövdeli birer sütunce ile dış kenarlardan oturtmalık üzerinden mihrabı çerçeveleyen sütunce ve kenar bordürleri yer alır. Kenar bordürleri mihrabı üç yönden dolaşmakta olup bu bordürlerde kaval silme ve mukarnas dizisi şeklinde süslenmiştir. Sade tutulan mihrap nişi, dıştan üç dilimli kemer şeklinde olup, altı sıra mukarnasla doldurulan kavsara ile sonlanmaktadır. Mihrabın tepelik kısmı iki bölüm hâlinde düzenlenmiş olup, alt sıra sütunce başlıkları arasında yivli kaval silmelerin yan yana sıralanmasıyla oluşturulmuştur. Tepeliğin ikinci kısmı dıştan ince şeritler hâlinde olup, ortada yapının inşa kitabesi ve iki yanındaki boşluklar S kıvrımlı bitkisel süslemelerle doldurulmuştur.

Mihrabın sağında yer alan minber, küçük boy minberler grubunda yer almaktadır. Minberin dikdörtgen görünüşlü kapısının kanatları yoktur. Yan korkuluklar kaval silmelerle sınırlandırılmıştır. Bunların içlerinde barok üslupta bitkisel süslemeler mevcuttur. Aynalık kısmı üçgen biçiminde olup ortadaki madalyonun içi ve etrafı yine barok üsluptaki bitkisel süslemelerden oluşmaktadır. Süpürgelik kısmı dört kısma ayrılmış ve ortadakiler dilimli kemer şeklinde, iki yandakiler ise servi ağacı ile tezyin edilmiştir.

Harimin kuzey duvarına bitişik mahfil, altta müezzin mahfili üstte ise kadınlar mahfili olarak ahşap malzemeden yapılmıştır. Alttaki müezzin mahfili girişin iki yanındaki sahında yer almakta olup S biçimli korkuluklara sahiptir. Kadınlar mahfilinin orta sahına gelen kısmının yarım daire biçiminde bir çıkması mevcuttur. Ahşap merdiven girişin doğusundadır. Mahfilin korkulukları S motifi şeklinde olup alt kısımlarda ise geometrik süslemelere yer verilmiştir.

Harim mekânının beden duvarları kalem işi ile süslenmiştir. Beden duvarlarının doğu, batı ve kıble duvarının tamamı ile kuzey duvarının üst kısmında geometrik bir bordür şeklindeki kalem işi süslemeler mevcuttur. Doğu, batı ve kıble duvarındaki kalem işi süslemeler ise ikinci kat pencerenin seviyesine kadar devam etmiş ve içinde gelincik motifi olan bir bordürle sınırlandırılmıştır. Doğu duvarında iki kat pencere aralarında buket güller açık sarı zemin üzerine pembe renkte işlenmiştir. Bunların üst kısmına ise madalyonlar biçiminde yazı kompozisyonları yerleştirilmiştir. Ortadaki büyük madalyon içinde müsenna kompozisyonlu celi sülüs yazı ile üst madalyonda yine celi sülüs yazı ile Hz. Hasan, Hz. Hüseyin isimleri yer almaktadır. Kıble duvarı ortada mihrap, iki yandaki iki katlı pencerelerle bölümlenmiş, bunun dışında kalan alanlar süsleme alanı olarak değerlendirilmiştir. Mihrabın etrafını kuşatan bordür mavi zemin üzerine palmet ve rumilerle süslenmiştir. Mihrabın üzeri yuvarlak kemer şeklinde olup kemer yüzeyinde Ayetelkürsi, üstte tuğra biçiminde besmele, altta ise madalyonlar içinde Allah ve Muhammed lafızları celi sülüs yazı ile yazılmıştır. Mihrabın sağında, altta dikdörtgen biçimli pano içindeki madalyon içinde Kâbe tasviri ile geri planda Ecyad Kalesi tasvir edilmiştir. Üstte ise yine madalyonların birinin içinde ayet, diğerinde ise Hz. Ömer ismi yine celi sülüs yazı ile tezyin edilmiştir. Mihrabın batı tarafında, köşedeki pano içinde buket güllerle duvar süslenmiştir. Batı duvarı genel olarak doğu duvarının süsleme anlayışını tekrarlamaktadır.

Ahşap malzeme, Orta Asya’dan Anadolu’ya tarih boyunca Türk mimarisinde üst yapı malzemesi olarak kullanılmıştır. Türkiye Selçukluları Döneminde, XIII. yüzyılda, ahşap işçiliği belirli bir üslup özelliği kazanmış; bu dönemle Beylikler Döneminde ağaç işçiliği Konya ve ilçelerinde yaygın olarak kullanılmıştır. Eşrefoğlu Döneminde Beyşehir Eşrefoğlu Camii ile klasik çağını yaşamıştır. Bu gelenek, taşrada ve özellikle de köylerde Selçuklulardan günümüze kadar uygulanmış ve hâlâ Konya yöresi başta olmak üzere Anadolu’nun pek çok bölgesinde de sevilerek uygulanmaktadır. Balkı Camii, ahşap direkli, ahşap tavanlı mimari yapısı ve kalem işi süslemeleri ile bu geleneği yansıtan önemli bir örnektir.

ALİ BORAN

BİBLİYOGRAFYA

  • Önge, 1975; a. mlf., 1971; Erdemir, 1985; a. mlf., 1986; Duran, 1988; Samur, 1992; Sarre, 1998, 29; Karpuz, 2003; a. mlf., 2006; Çaycı, 2008, 122-142; Boran, 2001; a. mlf., 2010.