ILGIN

Tüccarların, hacıların, seyyahların ve askerî nitelikli kişilerin daha rahat ve güvenli olarak barınabilmeleri için belirli hizmetlerin sunulduğu menzil külliyeleri sultan, şehzade ve vezir gibi saray çevresi tarafından yaptırılmış, yaşatılması için de banileri tarafından vakıflar kurulmuştur. Menzil külliyeleri sayesinde Osmanlı, şehirlerin çekirdeğini de oluşturmuştur. Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılan menzil külliyesi, sağ kol güzergâhında İstanbul-Mekke hattında, Eskişehir-Konya arasındaki en önemli menzil durumundadır. Bu külliye, Osmanlı Döneminde bölgenin ticari merkezi olarak görülmüş ve külliyenin yapımında ticari yapılar ön plana çıkarılmıştır. Külliyenin Şevval 985/12 Aralık 1577 tarihli Arapça vakfiyesi Konya Yusufağa Kütüphanesi arşivindeki 7710 numaralı defterdedir.

Lala Mustafa Paşa Külliyesi; cami, bedesten, kapalı çarşı, imaret-mutfak, odunluk, fırın, tabhane (dinlenme) odaları, sıbyan mektebi, samanlık, şadırvan, tuvaletler ve çifte hamamdan oluşmaktadır. Caminin giriş kapısı üzerindeki üç satırlık celi sülüs hatlı kitabeye göre, Sultan Selim oğlu Sultan Murat zamanında Kıbrıs Fatihi Lala Mustafa Paşa tarafından 984/1576 yılında yaptırılmıştır. Külliyenin mimarı Mimar Sinan’dır. Caminin inşasıyla ilgili bu kitabe, mermer malzemeye, kabartma tekniğiyle, celi sülüs yazıyla ve Arapça yazılmıştır. İki satırdan oluşan kitabenin ölçüleri 27x175 cm’dir. Külliyenin tamiri 2010 yılında tamamlanmıştır.

Külliyenin merkezindeki cami, üç bölümlü son cemaat mahalli, kare planlı harim ve tek minarelidir. Son cemaat yerinin üzerini örten kubbeleri mermer sütunlar taşımaktadır. Sütun başlıkları mukarnas ve eşkenar dörtgen şeklindedir. Caminin doğu, batı ve güney cephelerinde altlı üstlü ikişer pencere açılmıştır. Cepheler iki kademeli şekilde olup, kubbeyi payanda kemeri desteklemektedir. Son cemaat mahallinin önündeki şadırvanın kurşun kaplı olduğu, daha sonraki zamanlarda yenilendiği anlaşılmaktadır. Şadırvan kurnalarından birindeki hayat ağacı motifi bunu göstermektedir. Cami avlusunun güneybatısında dikdörtgen planlı, beşik tonozlu sıbyan mektebi, batıda iki bölümlü, kubbeli imaret ve mutfak, kuzeyinde odunluk ve fırın, doğusunda kubbeli ve tonozlu tabhane, samanlık ve depo yer almaktadır. Caminin kuzeybatısındaki minare, kare planlı, prizmal kaideli ve silindirik gövdelidir. Taç kapı, dıştan silmelerle sınırlandırılmış, dikdörtgen görünüşlüdür. Kapı, eyvan türü formda, sivri kemerle sonlanmakta, köşelerde ise kum saati ile nihayetlenmektedir. Asıl kapı açıklığı, basık kemerli iki mermerle süslenmiştir. Alınlık kısmı altın varakla kalem işi tekniğiyle simetrik ve iki yana doğru dağılan rumi motifleriyle tezyin edilmiştir. Kare planlı iç mekânın üzerini, dıştan kurşunla kaplı tek kubbe örtmektedir. Kıble duvarının ortasında mihrap, bunun sağında minber, güneydoğuda vaaz kürsüsü ve giriş bölümünde de mahfil yer almaktadır. Caminin beden duvarlarında ve kubbede bitkisel, geometrik ve yazı ile tezyinata rastlanmaktadır. Kıble duvarının ortasında, giriş eksenindeki mihrap, iki yandan sütuncelerle sınırlandırılmıştır. Kum saati şeklinde ve yarım ongen planlı mihrap nişi sekiz sıra mukarnasla sonuçlanmaktadır. En üstte de üçgen biçimli yekpare bir taç yer almaktadır. Mihrabın sağındaki minber ahşaptandır.

Külliyenin doğu kısmındaki han, ocağın konsolundaki kitabeye göre, 992/1584’te yaptırılmıştır. Tabhane odalarına bitişik hana, cami avlusundan ve doğudaki büyük kapıdan giriş sağlanmaktadır. Hanın dış duvarlarında kırma taş malzeme kullanılmış, beşik tonozlar dıştan kurşunla kaplanmıştır. Abidevi kapıdan girilen iki hanın planı düzgün olmayan dörtgen şekildedir. Girişten sonraki orta koridorla kuzeydeki büyük han ile güneydeki küçük hana geçilmektedir. Orta koridorun kuzeyindeki han iki bölümlü ve dört paye ile desteklenmiştir. Payeler arasındaki ahşap gergilerin bir kısmı yıkılmış durumdadır. Güney taraftaki küçük han, düzgün olmayan dörtgen planlı ve iki bölümlüdür.

Lala Mustafa Paşa külliyesinin kuzeyini kaplayan arastanın dört taraftan girişi bulunmaktadır. Açık ve kapalı kısımdan oluşan arasta, halk arasında kapalı çarşı olarak anılmaktadır. Doğu-batı doğrultusundaki arasta, 11x87 m boyutlarında dikdörtgen planlıdır. Kapalı bölümün ortasında eyvanlı şekildeki mekândan camiye bir kapı ve bunun karşısında ayrı bir tonozlu küçük kapı daha açılmıştır. Birbirine bakar vaziyette düzenlenen arastanın yirmi üçer dükkânı vardır. Dükkânlar beşik tonozla örtülüdür. Kapalı bölümün iki yanındaki kapılar akşamları kapanmakta ve kuzeye çıkışı sağlayan kapının üzerinde bekçi odası bulunmaktadır. Dükkânlarda birer ocak açılmıştır. Arasta, Ilgın’ın ticari hayatı açısından günümüzde de önemli bir yer tutmaktadır. Lala Mustafa Paşa Külliyesi, Osmanlılar döneminden bugüne ulaşmış önemli menzil külliyelerinden biridir.