İlçe merkezinde, çarşı içinde, kendi ismiyle anılan mahalledeki cami, zeminden bir buçuk metre daha aşağıda kaldığından, halk tarafından Çukur Cami adıyla anılmaktadır. Camiye ait herhangi bir kitabe günümüze kadar ulaşmamıştır.
Vakıflar Genel Müdürlüğündeki 23 Şevval 826/29 Eylül 1423 tarihli vakfiyeden, yapının 1422 yılında Karamanoğulları Döneminde Turgut oğlu Pir Hüseyin Bey tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Vakfiyede cami için Ilgın ve diğer yerlerde pek çok vakıf ihdas edilmiştir.
Günümüzde, eski hâlinden fazla bir şey kalmayan yapının, 1960’taki Vakıflar Genel Müdürlüğü tamiratı ile üst örtü ile duvarların bir kısmı yenilenmiştir. İçten 16,5x33,10 m ebatlarındaki cami, enine gelişen dikdörtgen planlı ve mihrap önü kubbelidir. Mihraba paralel beş sahınlı ve mihrap önündeki kubbe “L” biçimindeki iki payeye oturmaktadır. Günümüzde mihrap önü kubbesi mevcut değildir. Yapıya, batı ve kuzeydeki birer kapıdan girilmektedir. Dış cephelerde devşirme malzemeler ile batı girişinin yanında, sütun şeklinde sadaka taşı mevcuttur. Kuzeybatı köşesindeki minare, kare prizmal kaide ve silindirik gövdelidir. Şerefe altlığında altı sıra mukarnas süslüdür. Beş sahınlı iç mekânın her sahınında sekizer sütundan oluşan toplam otuz iki sütun vardır. Ahşap tavanlı hariminde mihrap ve minber dikkat çekmektedir. Giriş ekseninde, kıble duvarının ortasındaki mihrap, yarım daire planlı ve dikdörtgen görünüşlüdür. Günümüzde sağlam olan bu mabet Ilgın’ın en büyük camisidir.
Pir Hüseyin Bey Ulu Camii
