Meram ilçesi, Büyük Kovanağzı Mahallesi, Küçük Kovanağzı Caddesi üzerinde yer almaktadır. Son cemaat yeri ve çardak minaresi bulunan yapının, güney ve batı cephesi avlu duvarı ile sınırlandırılmış olup, avlunun içerisinde müştemilat mekânlarına yer verilmiştir.
Cami duvarları, subasman seviyesine kadar taş, üzeri de kerpiçle yapılmıştır. Dört ahşap direkle taşınan ve caminin kuzey cephesini bütünüyle kaplayan son cemaat yeri, günümüzde camekânla kapatılmıştır. Kuzey cephenin ortasında yer alan kapıdan girilen harim, mihraba dikey yönde uzanan dikdörtgen biçimindedir. Harimin kuzeyinde yer alan mahfil katını destekleyen ahşap sütunlar ve bu sütunların üzerinde yer alan yastıklarının konumu dikkate alındığında; yapının özgün hâlinde mihraba dikey yönde uzanan sütun sıraları ile üç sahına ayrıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim mihraba yakın durumdaki sütunların ortadan kaldırıldığı benzer uygulama Karakayış Sarı Cami’de de görülmektedir. İçte alttan çakmalı olarak yenilenen tavan, dışta da kırma ile örtülmüştür.
Altlı-üstlü pencere sistemi ile ışık alması sağlanan yapıda, kuzey cephede girişin sağında bir, doğu cephede üç, güney ve batı cephelerde ikişer olmak üzere sekiz adet düşey dikdörtgen biçimli alt kat penceresine yer verilmiş; bu pencerelerden batı cephedekiler diğerlerine göre daha küçük boyutludurlar. Kuzey cephede girişin solunda yer alan pencere de sonradan mahfil katına ulaşımı sağlayan bir geçide dönüştürülmüştür. Bu alt kat pencereleri haricinde üçü kuzey cephede biri de güney cephede mihrabın üzerinde olmak üzere dört adet de tepe penceresine yer verilmiştir.
Güney cephenin ortasında yer alan ters “U” şeklindeki düşey dikdörtgen mihrap, yanlarda yivli ahşap sütuncelerle sınırlandırılan alçı malzemeden yapılmış bir nişe sahiptir. Perde ve kandil motifi ile kaplanan mihrap nişinin, yanlarında ahşap malzemeden delik işi tekniğinde yapılmış asma yapraklarından oluşan kuşaklara yer verilmiştir. Harimin güneybatı köşesinde yer alan ahşap minber yenilenmiştir. Caminin ahşap minaresi de harimin kuzeydoğu köşesindedir.
Özgün kitabesi bulunmayan yapı, giriş kapısının sağında yer alan Latin harfleri ile yazılmış kitabesine göre R 1305/1889-90 M tarihinde yapılmıştır. Mahalle halkı tarafından yapının banisi olarak ifade edilen Hacı Haydar Efendi’nin yapıyı ilk kez yaptıran kişi mi; yoksa yapının yenilenmesini sağlayan kişi mi olduğu konusunda ise bir bilgi bulunmamaktadır. Plan şeması ve mihrap süslemeleri dikkate alındığında yapı, Osmanlı mimarisinin geç döneminde inşa edilmiştir. Son yıllarda büyük bir restorasyon geçiren yapı, ibadete açıktır.
Kovanağzı Camii
