Bodrum’da doğdu. Babası M. Sabit Bey, aslen Seydişehirlidir ve Ayasbeyoğlu ailesindendir. Dedesi Akseki’nin Gödene köyünden Ömer Lütfi Efendi’dir.
Babası memur olduğu için, çocukluk ve gençlik yıllarında, onunla birlikte Uluborlu, Seydişehir, İstanbul ve Yemen’de bulundu. İlköğrenimini bulunduğu yerlerde tamamlayıp 1907’de Pertevniyal Rüştiyesinden, 1911’de de İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesinden mezun oldu. Fakültenin son sınıfında iken Darüşşafaka’da Osmanlıca öğretmenliği ile memuriyet hayatına başladı. Mezuniyetinden sonra da çeşitli askerî ve sivil liselerde Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği yaptı. Bu arada Gelenbevi ve Vefa Sultanilerinde ikinci müdürlük, Aydın ve Cebelilübnan sancağında maarif müdürlüğü; İstanbul’da müfettişlik ve Maarif Nezaretinde teftiş heyeti üyeliği gibi Millî Eğitimin çeşitli kademelerinde idari görevlerde de bulundu. Haydarpaşa Lisesinde felsefe öğretmeni iken 1939 yılında Bursa milletvekili seçilip millî eğitimle ilgili birçok kanunun çıkarılmasına katkı sağlayarak Köy Enstitüleri Kanunu’nun sözcülüğünü yaptı. Siyaseti bırakınca Gazi Eğitim Enstitüsü öğretmenliğine tayin edildi (1943). Burada kurduğu “Pedagoji Bölümü”nün başkanı iken, 1954 yılında emekli oldu. Emekliliğinde de İstanbul Yüksek İslam Enstitüsünde felsefe dersleri verdi (1961-1963).
25 Aralık 1966 günü İstanbul’da vefat eden Ayasbeyoğlu, 766 kitaptan oluşan kütüphanesini İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü (şimdiki Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi) Kütüphanesi’ne bağışladı.
Öğrenim döneminde felsefi konular üzerinde duran Ayasbeyoğlu, İbn Rüşt ve Muhyiddin İbnül-Arabî gibi İslam filozofları ile Descartes gibi Batılı düşünürleri inceledi. Hilmi Ziya Ülken kendisini M. Şekip Tunç, Şemsettin Günaltay, İsmail Hakkı İzmirli, Ferit Kam ve Orhan Sadettin’le birlikte Türk tefekkür tarihinin mübeşşirleri arasında zikretmiştir.
Ayasbeyoğlu; Namık Kemal, Abdülhak Hamit, Muallim Naci ve Mehmet Akif gibi şair ve ediplerin eserlerinden faydalandı, özellikle de Mehmet Akif’le yakın temas kurarak hayatını bizzat kendisinden dinledi.
Manevi değerlere bağlı bir eğitimci ve yazar olan Ayasbeyoğlu, döneminde yayımlanan Sırat-ı Müstakim, İslam, Sebilürreşâd, Vakit, Yeşilay gibi dergilerde ve Ekekon, Selçuk, Tanin, Hürses, Yeni Konya gibi gazetelerde din, ahlak, felsefe, pedagoji, sosyoloji, siyaset, sanat, hukuk, Türk ve İslam düşüncesi ve daha birçok konuda makaleler yazdı. Kâzım Karabekir Paşa’nın yalnızlık dönemlerinde onun yakınında bulunup, Paşa’nın kızı Timsal Hanım’ı oğlu Bir’le evlendirerek Paşa’yla dünür oldular.
İnsan Âkılesi Üzerine (Hakkında Yeni) Deneyişler (Leibnitz’den tercüme, Ankara 1937); Anayasamız Değişmeli mi (Ankara 1944); T.C. Millî Eğitimi Kuruluşlar ve Tarihçeler (Ankara 1946); İbn Rüşt’ün Faslü’l-makâl ve el-Keşf an menâhici’l-edille’sinin tercümesi olan İbn Rüşd’ün Felsefesi (Ankara, 1957); İslâmiyet’in Eğitimimize Getirdiği Değerler ve Kur’an-ı Kerim’in Eğitim İle İlgili Ayetlerinin Tahlili (Ankara 1991) Ayasbeyoğlu’nun basılmış kitaplarıdır.
Nevzat Ayasbeyoğlu
