AKÇEŞME MAHALLESİ

Tarihî bir mahalle.

Karatay ilçesinin merkezi mahallelerinden biri olan Akçeşme Mahallesi, doğuda Kerimdede Mektep, batıda, Çukur ve Pir Esat, güneyde yine Pir Esat, kuzeyden Piri Mehmetpaşa Mahallesi ve Üçler Mezarlığı ile çevrilidir.

Mahallenin adını aldığı Akçeşme, üzerindeki kitabesine göre Konya valisi Ali Paşa tarafından 962/1554-55 yılında yapılmıştır. Vaktiyle Akçeşme Sokağı’nın başında yer alan çeşme, 1960’lı yıllarda sınır komşusu olan Piri Mehmetpaşa Mahallesi’ne kaldırılmıştır. Vali Ali Paşa Akçeşme’den başka Fakih Dede Mahallesi’ne de bir çeşme yaptırmış ve Mahmut Dede’nin mezar taşını diktirmiştir. 1935 yılına ait kadastro tutanaklarında Bu mahalle sınırları içinde iki mescit ve dört çeşme ile şimdiki petrol istasyonunun ön tarafına uzanan yerde eskiden Topraklık Medresesi ve Akçeşme Mektebi bulunmakta idi.

Mahallede Hayra Hizmet Vakfı’na ait binada eğitim hizmeti veren Hacıveyiszade Sosyal Bilimler Anadolu İmam Hatip Lisesi ile hemen yanında Mahmut ve İynel dedelerin kabirleri vardır. Kabir taşlarındaki 1540 tarihi, mahallenin en eski tarihi kaydını göstermektedir. Bu kabirlerin bulunduğu yerde eskiden türbe ve zaviyenin olduğu araştırmalar sonucu tespit edilmiştir. Bu türbe ve zaviyenin yeri Karaman Beylerbeyi Ali Paşa tarafından vakfedilmiş ve çevresi kabristan olarak kullanılmıştır. Bir zamanlar bu Mahmut Dede Zaviyesi ve Türbesi’nin çevresindeki Mahmut Dede Bahçesi, çevrenin en mamur bahçelerinden birisidir. Bu Mevlevi zaviyesi zengin vakıflara sahiptir. Bazı şeriye sicillerinde belirtildiğine göre, bir zamanlar bahçenin doğusunda fırın, bezirhane ve mağazalar mevcut idi.

Konya’yı çevreleyen dış surların hemen yanında olan bu mahallenin ismi en eski tarihli olarak 10 numaralı 1659-1661 tarihli Şeriye Sicili’nde geçmektedir. 1256 (1840) tarihli Osmanlı Dönemi nüfus defterlerinde mahalle, “Topraklık nam-ı diğer Akçeşme” olarak geçmektedir ve 37 hanede 82 kayıt bulunmaktadır. 1846 tarihli Temettüat Defteri’nde de Akçeşme, on dokuzuncu mahalle olarak kayıtlıdır ve burada kırk Müslüman mükellef bulunmaktadır. Birinci hanede Hacı Mehmet oğlu Abdurrahman’ın emlak, arazi ve temettüat kaydı yer almaktadır.

Mahallede Akçeşme Mescidi, Hacıömer Camii, Muradiye Çeşmesi, anonim çeşme başta olmak üzere birçok tarihî ve dinî eser vardır. Eski tapu kayıtlarında bölgenin büyük bir kısmı Celaliye ve Piriesat vakıflarının mukataasıdır [Belirli bir ücret karşılığı kiraya verilen arazi].

“Konya Sokağı” olarak bilinen ve eskiden Hacıömerler Sokağı olan Mahmut Dede Sokağı üzerinde Tahir Gürdağ, Recep Sinangil, Kebapçı Hacı Şükrü Usta ve Doğrucanlar’a ait tarihî evler Karatay Belediyesi tarafından restore edilerek mahalle konağı ve muhtar ofisi olarak halkın kullanımına sunulmuştur.

Yeni Kitap Basımevinin sahibi Mustafa Naci Gücüyener, aynacı Mehmet ve oğlu Öğretmen Nuri Özhavala mahalle sakinlerindendir. Akçeşme Sokağı girişinin sol köşesinde iş adamları Mehmet ve Ahmet Tuza’nın babaları Çeşmeci İbrahim Tuza’nın, devamında da Müderriszadeler’den Burhan Mutlusoy’un evleri mevcuttu. Akçeşme Sokağı’nın sağ cenahındaki ev de Noter Kazım Tüzün’e aitti. Bu evin arkasındaki Niyazi Terzioğlu’na ait konak da günümüzde Köşk Konya Mutfağı adıyla hizmet vermektedir. Kâtipler lakabıyla anılan Kazım ve Ali efendiler ve onların yanında da Şapçıların evi vardı.

Mahalle, 2009 yılında yapılan mahallelerin yeniden düzenlenmesi neticesinde Fakıhdede, Yunusoğlu, Çukur, Abacıseyit ve Piriesatkabasakal mahalleleri Akçeşme Mahallesi adı altında birleştirilmiştir.

Akçeşme Mahallesi planı

HASAN YAŞAR

BİBLİYOGRAFYA

  • KTD, 10314; Koyunoğlu, CD Arşivi, Nu: 35; BOA, Konya Nüfus Defterleri, Nu. 3425, Konya Merkez Paftaları, Pafta Nu. 59; Önder, 1955, 37; a.mlf., 1971, 197-225; Konyalı, Konya Tarihi, 1964, 620- 21; Sak, 2003; Uz-Şahin, 2004, 34; Bülbül, 2013; Komisyon, 2003, 7-9; 2004, 51; 2009, 103; nejlayorgancilar@tüik.gov.tr; Akçeşme Mahallesi Muhtarı Sami Yalçınkaya ile 30.06.2009 tarihli görüşme.