Mezarlıklar ölü defnedilen yerlerdir. İlk Çağlardan beri büyük medeniyetleri bağrında barındıran Konya, bir başkent olarak özellikle, Türkiye Selçukluları Dönemi ile ilgili önemli tarihî eser ve kalıntıların örneklerini günümüze kadar intikal ettirmektedir. Çoğu tahrip olan bu tarihî eser ve kalıntıların bir bölümünü de tarihî hazire ve mezarlıklar oluşturmaktadır.
Selçuklu’dan Osmanlı’ya pek çok savaş sur dışında, şehrin civarında cereyan etmiştir. Bu bakımdan Konya bir mezarlıklar şehri denilse, yeridir. Selçuklu ve daha sonraki dönemlere ait mezarlıklar yanında, zaman zaman da daha eski medeniyetlere ait mezar kalıntılarına da rastlanmaktadır.
Mezarlıklar, bulundukları bölgelerde, bir zamanlar orada yaşayan insanlara ait tapu senetleri mesabesindedir. Bunlar aynı zamanda tarihî şahsiyetlerle ilgili olarak önemli bilgileri de ihtiva etmektedir. Eğer bugün Selçuklu tarihi ve şahsiyetleri ile ilgili olarak çok az bilgiye sahipsek, bunun en büyük sebeplerinden birisi, tarihî kabir taşlarının korunamamasından kaynaklanmaktadır. Yetmiş-seksen yıl öncesine gelinceye kadar, asırlardır ayakta kalan ve Selçuklu’dan bize intikal eden tarihî eserler yanında, hazirelerin hemen hemen tamamı, mezarlıkların da büyük bir bölümü yok olmuş, mezar taşlarından pek azı günümüze intikal edebilmiştir. Tarihî mezar taşlarının çoğu bir dönem, lağım kapağı taşı olarak kanalizasyonlarda kullanılmıştır. Oysa mezar taşları araştırmacılar için son derece önemli ve sağlıklı kaynaklardır.
Konya’da Kaldırılan Tarihi Mezarlıklar
1. Beyhekim Mezarlığı: Beyhekim Mescidi ve Türbesi çevresi ile bugünkü Kibrit Apartmanı’ndan Sağlık Müdürlüğüne kadar uzanan yol üzeri ve mezkûr müdürlüğün bulunduğu bölge tamamen mezarlıktır. Selçuk Es, buradaki mezarlıklardan birinin Yeni Kale Mezarlığı: adıyla da anıldığını ve burada Hamun ve Salih adında iki peygamberin de metfun bulunduğunu zikreder.
2. Garipler Mezarlığı*: İhsaniye Mahallesi’nde idi.
3. Şeyh Sadreddin Konevi Mezarlığı: Hava Hastanesi ile Kara Yolları Lojmanlarından itibaren Konevi manzumesi çevresinde geniş bir alanı kaplamaktaydı. Mezarlıkta Selçuklu, Karamanoğulları Dönemi mezarlarının yanında Osmanlı Döneminin bazı şehzadeleriyle ünlü kişilerin mezarları bulunmaktaydı. Garipler Mezarlığı’na kadar uzanan bu mezarlık kaldırılırken kitabeli mezar taşları yol inşaatında kullanılmıştır.
4. Şems Mezarlığı: Günümüzdeki Şems Parkı’nın olduğu alandaki mezarlık, en son kaldırılan mezarlıklardandır. Osmanlı Dönemi valilerinden Kuyucu Süleyman Paşa gibi bazı Konya valileri dâhil, Selçuklu’dan günümüze pek çok meşhur Konyalı’nın mezarının bulunduğu bu mezarlık da korunamamıştır. 1944 yılında kaldırılırken burada bulanan Hatice Hatun Türbesi gibi yapılar da yıkılıp yok edilmiş; sadece Şems-i Tebrizî Türbe ve Mescidi’nin yirmi-yirmi beş metre kadar kuzeydoğusundaki Emir İshak Türbesi korunabilmiştir. Mezarlık tamamen kaldırıldıktan sonra mezar taşlarının çok az bir bölümü, Sırçalı Medrese ile Mevlâna Türbesi bahçesinde muhafaza altına alınmıştır. Müderris Mehmet Zari Efendi, baba-oğul Konya müftüleri Kadınhanılı Hüseyin Efendi ve Ali Rıza Efendi, Gilisralı Hacı Osman Efendi, Sarı Müsevvit Mehmet Efendi, Büyük Aksekili Mehmet Emin Efendi, Topçuzade İsmail Hakkı Efendi gibi pek çok büyük ilim ve din adamı da bu mezarlıkta metfundu. Bunların bazılarının mezarları, mezarlık parka dönüştürülürken Musalla Mezarlığı’na nakledilmişlerdir. 2004 yılı içerisinde parkta yapılan yeni düzenlemeler sırasında yine pek çok insan kemiği ve kafatası ortaya çıkmıştır.
5. Hristiyan Mezarlıkları: Konya iç ve dış kaleleri içerisinde beş Hristiyan mezarlığı bulunuyordu. Bunların en genişi iç kale içerisinde ve surun güneyinde, Alâeddin Tepesi’nin güney yamaçlarında Mimar Muzaffer Caddesi üzerinde, Terziler İş Hanı’nın karşısındaki ada üzerinde idi. Bu mezarlık 2.929 metrekare genişliğinde 309 ada, 3 numaralı parselde kayıtlı Apos Yorgiyos Kilise ve Mezarlığı: yeridir. Kilise ve mezarlığın Mimar Muzaffer Caddesi üzerinde, 2 ve 4 numaralı parseller arısında dar bir girişi vardır. Cadde üzerinde bir sıra gayrimenkul, kilisenin akarı durumundadır. Kilise ve mezarlık dükkânların kuzeyinde bulunuyordu.
Cumhuriyet’in ilk yıllarında mezarlığın kuzey tarafından Alâeddin Bulvarı geçirilmiş, güney tarafına da mesken ve işyerleri yapılmıştır. İki küçük Hristiyan mezarlığı da Alâeddin Tepesi üzerinde kiliselerin çevresinde bulunuyordu. Bunların birisi Rumlara diğeri de Ermenilere aitti. İki Hristiyan mezarlığı da Zindankale civarında bulunuyordu. Bunların da biri Ermenilere diğeri de Rumlara aitti.
6. Aksinne Mezarlığı: Aynı adlı mahallede.
7. Emirler Mezarlığı: Eski Necati Bey İlkokulu yeri ve çevresinde.
8. Gedikler Mezarlığı: Larende Caddesi’nde, eski At ve Ağaç pazarları yerinde.
9. Hatip Sultan Mezarlığı: Civar Mahallesi Asmalı Cami çevresinde. 1940 yılında kaldırıldı.
10. Karatay Mezarlığı: Eski Adliye Sarayı ve kısmen yol üzerinde.
11. Kirmanlı Mezarlığı: Şeyh Sadreddin-i Konevi manzumesi batısında.
12. Parmakkapı Mezarlığı: Üçler Mezarlığı’nın güneyinde.
13. Pisili Sultan Mezarlığı: Eski Garaj binasının bulunduğu bölgede.
14. Şahitler Mezarlığı: Karaman Caddesi, Büyük Otel civarında.
15. Şehitler Mezarlığı: Anıt civarı Meram Kaymakamlığı karşısında.
16. Şeyh Hasan Mezarlığı: Eski Buğday Pazarı karşısı ve Verem Dispanserinin bulunduğu bölgede.
17. Yağlıtaş Mezarlığı: Eski Hâkimiyeti Milliye Okulu yeri ile karşısındaki Emniyet ve Rahim Ağa hanlarının bulunduğu yerde. 1927 yılında kaldırıldı.
18. Bordabaşı Mezarlığı: Aynı adlı mahallede.
19. Çukur Mezarlığı: Aynı adlı mahallede.
20. Fakih Dede Mezarlığı: Aynı adlı mahallede.
21. Gevraki Mezarlığı: Gevraki Hanı’nın güneyinde, Furkan Caddesi üzerinde.
22. Kalhane Mezarlığı: Eski Matbaacılar Sitesi’nin doğu bitişiğinde.
23. Kanlıgöl Mezarlığı: Söylemez Konağı’nın doğusunda.
24. Kışla Mezarlığı: Çayır’da, Aslanlı Kışla yanında.
25. Ölübekledi Mezarlığı: Aynı adlı mahallede.
26. Sungur Mezarlığı: Sungur Mahallesi’nin kuzeyinde.
27. Yunusoğlu Mezarlığı: Aynı adlı mahallede.
28. Tavusbaba Mezarlığı: Meram’da.
29. Köprübaşı Mezarlığı: Zincirlikuyu Mahallesi’nde.
30. Yüksek Mezarlık: Eski Meram Yolu üzerinde, pazar yerinden itibaren Ticaret Lisesi, Sanat Okulu ve Meram Anadolu Lisesi yerinde idi. 1944 yılında kaldırıldı.
31. Yediler Sultan Mezarlığı: Saray Çarşı’nın karşısında, Garanti Bankasının olduğu yerde.
32. Kağnıcılar Mezarlığı: Eski Buğday Pazarı’nın güneyinde Kızılay Hastanesinin olduğu yerde.
33. Turgutoğlu Mezarlığı: Şeyh Sadrettin Mahallesi’nde, Turgutoğlu Türbesi çevresinde.
34. Hocafaruk Mezarlığı: Aynı adlı mahallede.
35. Amberreis Mezarlığı: Şeyh Sadreddin Mahallesi’nde, Amberreis Camii ve Türbesi civarında.
36. Zindankale Müslüman Mezarlığı: Zindankale civarında, eski Muhacir Pazarı’nın bulunduğu yerde.
37. Ferhuniye Kabdristanı: Aynı adlı mahallede.
38. Misk-i Emir Mezarlığı: Larende Caddesi üzerinde, Vakıf Çarşısı’nın güneyinde, eski Matbaacılar Sitesi’ne kadar uzanan 3 bin metrekare alan üzerinde idi.
Kaldırılan hazireler ve Hristiyan kabristanları da dikkate alındığında kaldırılan mezarlık sayısı altmışa ulaşmaktadır.
Merkez İlçelere Göre Günümüzde Mevcut Mezarlıklar
A. Karatay Bölgesi
1. Üçler Mezarlığı*
2. Taşrakaraaslan Mezarlığı
3. Sadır Sultan Mezarlığı
4. Saracoğlu Yeni Mezarlık
5. Saracoğlu Eski Mezarlık
6. Saracoğlu İstiklal Mahallesi Mezarlığı
7. Saracoğlu Eski Köy Mezarlığı
8. Kağnıcılar Mezarlığı*
9. Aliyenler Mezarlığı*
10. Ahmet Dede Yediler Mezarlığı*
11. Hacı Hasan Mezarlığı
12. Tatlıcak Eski Mezarlık
13. Tatlıcak Yeni Mezarlık
14. Sarıyakup Mezarlığı* (Defne kapalı)
15. Selim Sultan Şehitlik Mezarlığı
16. Hacı Sadık (Sedirler) Mezarlığı
17. Sedirler Dede Mezarlığı
18. Mezbaha Mezarlığı
19. Şeyh Ulema İşgalaman Mezarlığı*
20. Yağbasan Mezarlığı
21. Elmacı Mezarlığı
22. Taşrakaraaslan Üzümcü Mezarlığı
B. Meram Bölgesi
1. Uluırmak Mezarlığı*
2. Hacıfettah Mezarlığı*
3. Tavusbaba Mezarlığı (Defne kapalı)
4. Dere Büyük Mezarlığı
5. Dere Aşağı Mezarlığı
6. Dere Âşıklar Mezarlığı
7. Camii Kebir Mezarlığı
8. Kozağaç Mezarlığı
9. Harmancık Mezarlığı
10. Karahüyük Mezarlığı
11. Hatıp Mezarlığı
12. Hasanköy Mezarlığı
13. Aybahçe Mezarlığı
14. Yaylapınar Uhut Mezarlığı
15. Yaylapınar Elvan Mezarlığı
16. Yaylapınar Eski Mezarlık
17. Üçyol (Karahüyük Değirmeni) Mezarlığı
18. Köyceğiz Mezarlığı
19. Yenice Kurtuluş Mezarlığı
20. Seyyit Şahin Mezarlığı
21. Karaaslan Mezarlığı
22. Lalebahçe Mezarlığı
23. Kalfalar Hadimi Mezarlığı
24. Evdireşe Mezarlığı
25. Çatalhüyük Mezarlığı
26. Aybahçe Mezarlığı
27. Lalebahçe Çalıklı Mezarlığı
28. Gülbahçe Karakemal Mezarlığı
29. Dikilitaş Mezarlığı*
30. Gildanlı Mezarlığı (Defne kapalı)
31. Aslanali Mezarlığı (Defne kapalı)
32. Anasultan Mezarlığı*
33. Beybes Mezarlığı
34. Çayırbağı Mezarlığı
35. Yaka Mezarlığı (Defne kapalı)
36. Aybahçe Mezarlığı 2
C. Selçuklu Bölgesi
1. Musalla Mezarlığı*
2. Sille Mezarlığı
3. Tekke Mezarlığı*
4. Hocacihan Mezarlığı*
5. Yazır Mezarlığı
6. Kayacık Mezarlığı 1
7. Kayacık Mezarlığı 2
8. Bosna Hersek Mezarlığı
Üç ilçede mevcut mezarlık sayısı da altmış beşe ulaşmakta ve her geçen yıl bunlara yenileri eklenmektedir.
