SUPHİ BEY

Heyet-i Temsiliye Dönemi Konya valisi.

Konya ve Millî Mücadele ile ilgili bazı kaynaklar, Suphi Bey’in 11 Kasım 1919 tarihinde Konya valisi olarak göreve başladığını belirtmekteyseler de bu konuda yapılan bazı yeni araştırmalarda Suphi Bey’in Konya vilayetine atanma kararının 11 Ekim’de alındığı ifade edilmektedir. Buna göre konuyla ilgili belgelerden hareketle 18 Ekim 1919 tarihine kadar Konya vilayeti ile Dâhiliye Nezareti arasındaki yazışmaların vali vekili ile yapıldığı, Suphi Bey’in ilk yazışmasının ise 19 Ekim tarihli olduğu ve dolayısıyla yazışmaların seyrinden valinin, 19 Ekim 1919 tarihinde göreve başladığının kabul edilmesi gerektiği belirtilmektedir.

Suphi Bey atanmadan önce görev yapan Konya valisi olan Cemal Bey’in 25-26 Eylül 1919 gecesi gizlice Konya’dan ayrılması üzerine, 26 Eylül 1919 Cuma günü ulema, tüccar ve esnaf temsilcileri Müftü Ali Rıza Efendi’nin başkanlığında toplanmışlardır. Toplantıda Edip Bey ve Ömer Vehbi Efendi’nin teklifi ile vali vekili olarak Müderris Mehmet Vehbi Efendi (Çelik) seçilmiştir. Bu durum dönemin gazeteleri tarafından halka duyurulmuş ve gazete haberlerinde Konya’nın Kuva-yı Milliye’ye iltihak ettiği ifade edilmiştir. Ancak bu yeni dönemde idari bakımdan çelişkili durumlar yaşanmıştır. Zira Konya, Kuva-yı Milliye’ye iltihak ettiği hâlde, İstanbul’dan atanan vali ve kolordu komutanları tarafından idare edilmeye devam edilmiştir. Bu durumun bu tarihlerde İstanbul’da meydana gelen kabine değişiklikleriyle alakalı olduğu anlaşılmaktadır. Zira 30 Eylül 1919 tarihinde Damat Ferit Hükümeti istifa etmek zorunda kalmış ve bazı Kuva-yı Milliye taraftarlarına da kabinesinde yer veren Ali Rıza Paşa Hükümeti kurulmuştur. Bu sebeple Heyet-i Temsiliye, Kuva-yı Milliye’ye düşman olan Damat Ferit Hükümeti yerine, hiç olmazsa kendilerine sempati duyan yeni hükümete zorluk çıkarmamak maksadıyla, Cemal Paşa’nın kaçışından sonra Konya’ya bir vali tayininde bulunmamıştır. Böylece Vehbi Efendi, Ali Rıza Paşa’nın kurduğu yeni hükümetin Konya’ya Suphi Bey’i vali olarak tayin etmesine kadar vali vekilliğinde kalmıştır. Vehbi Efendi’nin valiliği döneminde Konya’da yaşanan önemli olaylardan birisi Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin tam olarak teşkilatlanması olmuştur. Bir başka hadise de I. Bozkır İsyanı’nın bu dönemde gerçekleşmesidir. II. Bozkır İsyanı ise Suphi Bey’in valiliği döneminde vuku bulmuş, Suphi Bey bu dönemde isyan hareketlerini önüne geçmek için bazı çabalar göstermiştir.

Suphi Bey’in Konya’ya vali olarak tayin edilmesinde Harbiye Nazırı Cemal Paşa’nın büyük rolü olmuştur. Fakat bu tayin, Heyet-i Temsiliye tarafından pek iyi karşılanmamış ve bu konuda bazı tepkilerin dile getirilmesine sebep olmuştur. Nitekim Ankara Vali Vekili Yahya Galip, 15 Ekim 1919 tarihinde Mustafa Kemal’e bir telgraf göndererek: “Hayat-ı memuriyetinde hiçbir mevcudiyet gösterememiş olan Suphi Bey’i Konya’ya vali tayin ettiler” diyerek bu tayine karşı olduğunu bildirmiştir. Mustafa Kemal de Heyet-i Temsiliye’nin kararı olmadan yapılan bu tayini hoş karşılamamıştır.

Kuva-yı Milliye’nin bu tayine karşı çıkmasının asıl sebebi, Suphi Bey’in İngiliz Muhipler Cemiyeti İstanbul Heyet-i İdaresi azası olmasıdır. Nitekim Mustafa Kemal, 24 Ekim 1919 tarihinde Cemal Paşa’ya çektiği telgrafında Suphi Bey konusundaki tereddüdünü ifade etmiştir. Hatta Mustafa Kemal bu tayini Damat Ferit Hükümeti’nin isteyip de yapamadığı bir olay olarak görmüştür. Ancak Heyet-i Temsiliye Döneminde valilik yapan Suphi Bey, İngiliz Muhipler Cemiyeti azası olmasına rağmen, kısa görev süresinde yaptığı icraatlarıyla vatansever bir vali olarak tanınmıştır. Hatta valiliği sırasında Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Kuva-yı Milliye iş birliği yaparak onların Konya’da kuvvetlenmesini sağlamıştır. Bu sırada Vali Cemal Bey döneminde Konya’dan sürülen Fahreddin Bey de Mustafa Kemal’in uygun görmesi üzerine 12. Kolordu Komutanlığına tayin edilerek 25 Ekim 1919’da görevine başlamıştır. Böylece baskılardan kurtulan halk, bu dönemde peşi sıra mitingler yapmış, sansürden kurtulan basın, düşman işgalindeki bölgelerden haberler vererek, bir taraftan halkın heyecanına ortak olmuş, bir taraftan da halkın Kuva-yı Milliye etrafında toplanmasını sağlamıştır. Ancak bu dönemde Konya’da yaşanan isyanların büyümesi üzerine Ankara Hükümeti sıkıyönetim ilan etmiş, Vali Suphi Bey ve Emniyet Müdürü Fehmi Bey isyanlar karşısında yetersiz ve gevşek tutumları sebebiyle 5 Mayıs 1920 tarihinde Ankara Hükümeti tarafından görevden alınmıştır. Sıkıyönetim sırasında 12. Kolordu Komutanı Fahreddin Bey vali vekilliğine, komiser Necip Emniyet Müdürlüğüne, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Konya Merkez Heyeti üyesi Kazım (Gürel) de Mektupçuluğa getirilmiştir. Fahrettin Bey’in vali vekilliği eski Van Valisi ve mebusu olan Haydar Bey (Vaner)’in Konya Valiliğine tayin edilip, 12 Temmuz 1920 tarihinde göreve başlamasına kadar devam etmiştir. Mustafa Kemal de ilk Konya ziyaretini bu dönemde 3-5 Ağustos 1920 tarihinde yapmıştır. Suphi Bey’den sonra ise Konya’da TBMM tarafından atanan valiler görev yapmaya başlamışlardır. Kısa bir süre Konya’da vali olarak görev yapan Suphi Bey’in yetersiz ve güçsüz bir vali olduğu ifade edilmektedir.

HÜSEYİN MUŞMAL

BİBLİYOGRAFYA

  • Avanas, 1998; Aytekin, 1994; Karaca, 2004; Önder, 1989; Uyanık, 2008.