Selçuklu ilçesine bağlı İhsaniye Mahallesi’nde, Abdülezel Paşa Caddesi, Nu. 17 adresinde kayıtlı olan mescit, kare planlı olup, kübik gövde üstüne oturan tek kubbeli ibadet yapılarındandır. Üzerindeki kitabesinde inşa tarihi ve banisine ait bir bilgi bulunmasa da yapı XIII. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmekte, kitabenin ilk satırındaki ifade de Alâeddin Keykubat dönemine işaret etmektedir.
Zaman içerisinde gelişigüzel onarımlara maruz kalan eserin duvarları büyük oranda yenilenmiş olup, günümüzde örgü malzemesi olarak tamamen tuğla kullanılmıştır. Selçuklu mescitlerinde ve Konya örneklerinde genellikle karşılaşılan son cemaat mahalline Zevle Sultan Mescidi’nde yer verilmemiştir.
Etrafının dolması sebebiyle eşiği zemin kotundan biraz aşağıda kalan eserin kapısı batı cephenin kuzey ucuna yakın bir yerde açılmıştır. 0,87 metre en ve 1,48 metre yükseklikteki küçük dikdörtgen girişin etrafı üst ve yanlardan profilli silmelerle çerçevelenmiş, yanlarda gri, üstte beyaz mermer kullanılmış, lentonun üstüne de ayrıca devşirme mermer bir parça konmuştur. Üst tarafı tahrip olan dışarıya doğru taşıntılı parçanın ön yüzü “S” şeklinde ritmik kıvrımlar yaparak birbirine düğümlenen üçlü bir şeritle süslenmiştir. Bunun hemen üstünde kitabe yer almaktadır. 0,42x0,45 metre ebadındaki beyaz mermere kabartılan dört satırlık sülüs yazının araları yatay silmelerle bölünmüş, etrafı da yine aynı silmelerle çerçevelenmiştir. Sağ üst köşesi kırık durumdaki kitabede “Büyük Sultan Alâü’d-dünyâ ve’d- dîn (in saltanat günlerinde) Allah’ın mescitlerini ancak Allah’a inanan, namaz kılan, zekât veren ve Allah’tan başkasından korkmayanlar imar eder. İşte doğru yola ermişlerden olmaları umulanlar bunlardır” anlamına gelen Tevbe Suresi’nin on sekizinci ayeti yazılıdır.
Mescidin, 8,65x8,80 metre ölçülerindeki duvarlarına güney ve batıdan birer adet alt pencere açılmış, doğu tarafı penceresiz, sağır bırakılmıştır. Güneyde kemerli bir üst pencere daha bulunmaktadır. Zemin seviyesinden 0,40 metre yukarıda kalan 1,03x1,44 metre ebadındaki dikdörtgen alt pencerelerden güneydeki ortada olduğu hâlde, batıdaki kapı açıklığı sebebiyle yana doğru kaydırılmıştır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1998 yılında restore edilerek bugünkü durumunu kazanan eserin üstü kurşun kaplanarak önüne tuğladan dar bir hol eklenmiş, burada daha önce var olan kemerli açıklık kapı olarak değerlendirilmiştir.
İçerisi son derece sade olan mescitte kasnak kullanılmamış, kubbeye geçiş takviye kemerlerin arasındaki köşe tromplarıyla sağlanmıştır.
Mihrap güney duvarı ortasında olmayıp güneydoğu köşeye kaydırılmıştır.
Yapıya adını veren Zevle Sultan ile ilgili kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanılmamıştır.
Zevle Sultan Türbesi
Mescidin hemen kuzeyinde kalan türbe yakın geçmişte Vakıfların onarımıyla bugünkü şeklini almıştır. 2,40x2,42 metre ölçülerinde ve yerden 0,80 metre yükseklikteki bir platform üstündeki yapı dört köşeye yerleştirilmiş sütunların oluşturduğu bir makamdan ibarettir. Silindirik gövdeleri enine silmelerle dekorlanan 1,52 metre boyundaki sütunların üstü ahşaptan düz bir tavanla örtülmüş, araları da demir parmaklıklarla kapatılmıştır. Orta mekânda mermerden üç kabir bulunmaktadır. Hiçbir özelliği ve sanat değeri olmayan kabirler yakın zamana aittir. Türbenin üstü kırma çatı ile örtülerek kurşunla kaplanmıştır. Türbede metfun bulunan Zevle Sultan’ın kadın olduğu söylenmektedir. 1960’lı yıllarda halk tarafından onarılan mescit ve türbe son olarak Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilerek ziyarete açılmıştır.
Zevle Sultan Mescidi ve Türbesi
