AKŞEHİR

Akşehir Sıra Yârenliği

Orta Asya Türk kökenli bir folklor geleneği olan yârenlik, değişik adlarla yurt içinde ve yurt dışında yaşayan bir halk kültürü geleneğidir.

Bu geleneğin mensubu olan gençler, birbirlerine “yâren” diye hitap ederler. Töre ve törenlerin mevsimi içinde -sıra ile, her gün bir yârenin evinde- sazlı-sözlü olarak oturup eğlendiklerinden dolayı da Akşehir’de bunlara “sıra yârenleri” denir. Sıra yârenlerinin kıdemli ve rütbeli olan yönetim kadrosu; yiğitbaşı, kahyabeyi, yârenağası, bölükbaşı ve çavuştan meydana gelir. Diğer rütbesiz ve kıdemsiz olanlara da sadece yâren denir.

Yârenlik geleneği, belli sanat ve mesleğe mensup ahlaklı, dürüst, cömert, misafirperver, sır saklamasını bilen ve askerlik hizmetini yapmış, eşdeğer yaş gurupları arasında devam eden bir esnaf teşkilatıdır. Bu kuruluşların mensupları, genelde tek sayılardan ibaret olarak toplanır ve V harfi oturuş düzeninde bir araya gelirler. 17’li, 19’lu, 21’li gruplar bir araya geldiği zaman, yârenler arasından birine, çeşitli hizmetlerin yerine getirilmesi için çavuşluk görevi ilk toplantıda verilir. Geriye eşit sayıda gruplar kalır. Bunlar da dört büyük yönetici (yiğitbaşı, kahyabeyi, yârenağası, bölükbaşı) ile diğer rütbesiz olan yârenler V oturuş düzeninde, disiplin içerisinde karşı karşıya oturup eğlenirler.

Sıra yârenleri, toplantı ve eğlencelerine sonbaharda başlayıp ilkbaharda Hıdırelleze kadar geceleri bir araya gelirler. Bu sazlı sözlü sohbet ve eğlenceler, genellikle şehir merkezinde ahşap yapılı cumbalı evlerin “hanay” denilen uzun sıra evi salonlarında; kasaba ve köylerde ise “oda” denilen bağımsız mekânlarda yapılır.

Sıra yârenlerinin sohbetlerine sigara ve alkollü içki kullananların, hanımların gelmesi yasaktır. Eti yenmeyen, derisi giyilmeyen hayvanların adının “sözüm yabana” denmeden söylenmesi yâren kanunlarına göre suçtur. Yiğitbaşının yüksek sesle ve belli bir ezgiyle söylediği “okşama” ile başlayan sohbet ve eğlencelerin sonunda yiğitbaşının yönetiminde toplanan “yâren mahkemesi”nde çavuş, bu suçları sohbet esnasında işleyenleri birer birer okur ve yargılama başlar. Yâren mahkemesi kararları kesindir; sonuçlarına itiraz edilmez. Yâren mahkemesinde suçlulara verilen cezalar, genelde maddi, bedeni ve nakdi olarak belirlenir. Mahkemece kesilen nakdi cezaların biriken paraları, eğlence sezonunun bitiminde hep birlikte yenir.

Akşehir sıra yârenleri eğlencelerinin saz heyetinde davul, zurna, kaval, klarnet, bağlama, zilli maşa ve darbuka gibi müzik aletlerinden birkaçı bulundurulur. Bu saz heyetini yârenler bazen kendi aralarından çıkardıkları gibi, bazen de dışarıdan para ile tutabilirler.

Yarenler (G. Tarıman Cenikoğlu)

BİBLİYOGRAFYA

  • Cenikoğlu, 2002, 161-168; Cenikoğlu, 1998, 33-34.