ALTINEKİN

Zengicek Kalesi

Lykaonia’nın kuzey sınırında bir dağ tepesinde yer alan Bizans kalesi (MS V. yy.) İkon’dan 57 km kuzeyde yer alan Zengicek’in (Koçyaka) yaklaşık iki kilometre kuzeyinde Bozdağ’da yer almaktadır. Orta Bizans Döneminde Cangusso ve Petro arasındaki Lykaonia kuzey-güney (dikey) bağlantısının yönetimini bu kale sağlamaktaydı. Kayalık bir platoda kırk metre çapında, poligonal bir kaledir. Kale güneybatı yönünde basit kayalık terasla basamaklı bir yapı niteliğindedir. Kuzey-kuzeydoğuda bir ön duvarı gerekli kılan yuvarlak kule boyunca devam eden koruyucu rampa bulunmaktadır. Platonun ortasında sarnıç ve köşeli kule bulunmaktadır. Kulenin duvarları moloz taş ile kireç harçlı olarak inşa edilmiştir ve duvarlar içinde ahşap hatıllar kullanılmıştır.

Zıvarık Hanı

İlçe merkezinde yer alır. Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan han, dıştan dışa 25,50x31,50 m ebadındaki dikdörtgen bir alan üzerine inşa edilmiştir. Yapıda çok miktarda devşirme malzeme kullanılmıştır.

Yapı kapalı, barınak bölümünden oluşmaktadır. Planda ortadaki sahına yan mekânlar açılmaktadır. Bu mekânlar beşik tonozla örtülü olup, sivri kemerlerin desteklediği ayaklara oturmaktadır. Sahınlar mazgal pencerelerle yan duvarlardan aydınlatılmıştır. Uzun süre belediyenin deposu olarak kullanılan yapının kitabesi yoktur. Yapı, XV. yüzyılın başlarına tarihlenmektedir.

Zalmanda Hanı

Altınekin’e bağlı Koçyaka köyünün yaklaşık on kilometre güneyinde bulunan hanın kitabesi yoktur. Hanın plan özelliklerini, ocakların mevcudiyetini ve takviye kemerlerinin tuğla ile örülmesi dikkate alındığında yapıyı Beylikler Dönemine tarihlemek mümkündür. Kapalı bir barınak kısmına sahiptir. Barınak üç sahınlıdır, sivri kemerlerin taşıdığı beşik tonozla örtülüdür. Her ne kadar yapıdan söz edilmemişse de Turgutoğullarından Yusuf Şah Bey’in kızı Sultan Hatun’un 1446 tarihli vakfiyesinde Su-ul-manda’nın (bugünkü adıyla Sulmanda ya da Zalmanda) tamamının vakıf olarak gösterilmesi, eserin belki de XV. yüzyılın ilk yarısında yapılmış olabileceğini düşündürmektedir. Turgutoğulları, Karamanoğulları Döneminde önemli bir sülale olup, Konya ve çevresinde, bu sülale tarafından inşa ettirilen birçok eser bulunmaktadır. Yukarıda yapılan tarihlemeye göre yapı Karamanoğlu eseri olarak ortaya çıkmaktadır.

Altınekin Ali Paşa Camii

Cami, ilçe merkezinde 1271/1854-55 tarihinde Selçuklu Dönemi ahşap destekli cami mimarisine uygun biçimde düz toprak damlı ve ahşap destekli olarak yapılmıştır.

Caminin giriş cephesindeki ahşap direkli revaklı bölümün batı ucunda kesme taştan yapılmış güdük bir minaresi bulunmaktadır. Son cemaat mahalli ise sekiz ahşap direğin taşıdığı sundurma şeklindedir. Tavan örtüsü cami hariminde olduğu gibi alttan kaplamalı çıtalı tavandır. 1876 yılında Ali Paşa tarafından yaptırıldığı söylenen güdük minare ile cami kütlesi arasında görülen uyumsuzluk cami ile minarenin farklı tarihlerde yapıldığını düşündürmektedir.

Giriş kapısının tam üzerindeki Arapça kitabede; üstte Fetih Suresi’nden alınmış bir ayet, onun altında bir dua cümlesi ve onun da altında caminin inşa tarihini gösteren H 1271/1854-55 M tarihi yazılıdır.

Harim her sırada üçayak olmak üzere dört sıra halinde mihraba dik beş sahına ayrılmıştır. Ahşap ayaklar yuvarlak kesitli olup birbirine dik vaziyette yerleştirilmiş küçük ve büyük yastıklarla üst örtüye bağlanırlar. Bazı sütunların başlıkları mukarnaslı olup tek yastıklıdırlar. Harimde, girişin hemen üzerinde yer alan kadınlar mahfili dört adet ahşap direk ile taşınmaktadır. Orta sahına gelen kısmı daire formlu bir çıkmaya (köşke) sahiptir. Köşkün alt yüzey kaplamasında tek merkezden çıkan ışınsal eğrilerin oluşturduğu çarkıfelek motifi yapılmıştır. Mahfilin ahşap korkulukları da birbirini takip eden “S” motiflerinden oluşan bir kompozisyonda düzenlenmiştir. Güney cephe duvarının ortasında, yarım daire niş şeklindedir. Niş kavsarasının üstü aynı formdaki profilli kademeler ile nihayetlendirilmiştir Mihrap silmesinin üst ortasında ise yarım marul göbek (çok kollu yıldız) tepelik olarak kullanılmıştır. Mihrap alınlığında ise Arapça “Allah” ve “Muhammed” ibarelerinin arasında mihrap ayetinin ilk cümlesi yer almaktadır.

Muhtemelen mihrap ustası tarafından yapılmış olan minber sade bir görünüşe sahiptir. İki ahşap direğin taşıdığı yarım daire kemerli bir kapıya sahiptir. Yan aynalıkları ve korkulukları çakma tekniğinde yapılmıştır. Süpürgelik kısmı ise beş adet Bursa kemerli niş şeklinde düzenlenmiştir. Minber köşkünün üzeri piramidal bir külah ile örtülü olup köşkün alt tarafında korkuluk yüzeyine çarkıfelek motifi işlenmiştir. Üçgen formlu yan aynalıklarda ise kabara başlıklı çivilerle aplike edilmiş Mührü Süleyman motifi altıgen bir pano içine yerleştirilmiş durumdadır. Pano çevresi de korkuluklar boyunca iki hatlı dalga motifi ile süslenmiştir.

Tavan yüzeyi süslemesiz olup alttan çakmalı çıtalı tavan şeklindedir. Ancak orta sahnın tavanı diğer bölümlerden farklı bir düzenlemeye sahiptir. Burada tavan yüzeyi üç eşit panoya ayrılmıştır. Ortada kalan panonun içerisi tek merkezden çıkan ışınlar şeklindeki şemse motifli bir kompozisyona sahiptir. İki yanında kalan diğer panoların içerisi de birbirine 45ºlik açılarla dik kesen ve merkeze doğru küçülen piramidal bir örtü taklidi kompozisyon ile doldurulmuştur.

Cami hariminin duvar yüzeyi dört yönden çepeçevre dolaşan süsleme bordürleri ve yazı panolarıyla doldurulmuştur. Bu süslemeler kalem işi ve baskı teknikleriyle uygulanmış olup cami harimi oldukça zengin bir süsleme ile renklendirilmiştir. Pencere aralarında kalan boşluklardaki pano içlerinin ayet ve Esmaülhüsna yazı istifleriyle doldurulmuştur. Bu panoların üzerinde ise harim duvarını üç yönden dolaşan ayet-el kürsü yazı kuşağı onun üstünde de baklava dilimli bordür süsü dolaşmaktadır. Yazı ve bitkisel süslemeler fırça ile sıva üzerine kalem işi olarak işlenmişken bordür süslemeleri baskı tekniğinde yapılmıştır. Bordürlerde tek bir motif tespit edilip onun tekrar edilmesiyle elde edilmiştir. Pencerelerin yan yüzlerinde ise bitkisel motifli kompozisyonlar uygulanmıştır. Bu kompozisyonlar; yıldız göbekli, üç yapraklı çeyrek papatya motifleri ve gelişigüzel şekillerden meydana gelmektedir.

Camide iki parçalı yapraktan oluşan bir sancak bulunmaktadır. Sancak parçalarının etrafı simli püsküller ile çevrilmiştir. Sancağın tahrip olmuş kısmında: “Konya vilâyetinde Esbkeşân kazâsında Zıvarık karyesinde Büyük Camii Şerif’e üç yüz gurresinin yadigârıdır. Sene 1211” ibaresi yer almaktadır. Diğerinde ise besmele ile başlayan bir ayet-i kerime bulunmaktadır.

Ali Paşa Camii XIII-XV. yüzyıl camilerinden esinlenerek yapılmış ahşap cami geleneklerini yaşatan iyi bir örnektir. Ancak caminin ileri sürülen tarihlerde yapıldığını gösteren herhangi bir vesika mevcut değildir. Caminin 1854-55 tarihini taşıyan mevcut kitabesi bugünkü yapının inşa kitabesidir. Altınekin Ali Paşa Camii, mimari kuruluşu ve ahşap süslemeleri ile XVIII-XIX. yüzyılda Konya ve çevresinde görülen ahşap camilerin tipik bir örneğidir.