“Arak”, Arapçada, “ter” demektir. Bundan türetilen “arakiyye” kelimesi ise, “terlik” denilen ve teri alması için başa giyilen takkeye verilen addır. Arakiyyeye, “arak-çin (ter toplayan)” de denilir.
Rengi, beyazdır. Genellikle, dövme yün keçeden imal edilir. Kadifeden, teri çeken cins kumaşlardan dikilenleri de vardır. Pamuklu ve sade görünümlü olanlar yaygındır. Yalnızca giyilebildiği gibi, fesin veya sikkenin altına da giyilebilir.
Daha önceleri herkes tarafından giyilebilen arakiyye, zamanla sadece dervişlere mahsus başlık olarak değerlendirilmiş ve böylece, bir tarikat eşyası, bir derviş çeyizi olarak bilinen meşhur takke türü vasfıyla tanınmıştır.
Arakiyyye’nin boyu, sikkeden kısadır. Yukarısı biraz sivrice ve darcadır. Çeşitli türleri vardır. İki tarafından elle bastırılmak suretiyle yassılaştırılarak üstte belirli bir çizgi verilmiş olan türüne, “elifî arakiyye” denilir.
Dergâh’ın “matbah-ı şerif”inde görevli olan ve “can” tabir edilen derviş adayları tarafından da giyilir. Çocuk yaştaki henüz sema izni almamış olan dervişlerce de kullanılabilir.
“Arakiyye giymek”, Mevlevilikte bir liyakat, hak ve müsaade konusudur. Tarikatta, dergâhta belli kural ve liyakat basamaklarını geçip, muayyen seviye ve mevkie gelmiş olan kişileri sembolize eder. Bundan dolayı, mübarek kabul edilir. Bu sebeple, son derecede saygı gösterilir. Nail olana giydirilmesi, şeyhin eliyle, merasimle ifa edilir. Bu merasime, “arakiyye tekbirleme” denilir.
Dergâh geleneğine göre derviş, önce arakiyye, sonra da sikke giymeye hak ve liyakat kazanır. Bunlar için yapılan ve adına tekbirleme denilen merasimler hem dervişe büyük bir sorumluluk yükler, hem de ömür boyu bunun kıymetini, saygınlığını müdrik olmasını sağlar.
Arakiyyeler olanca sade görünümlerine rağmen, içlerinde son derecede maharetle yapılanları meşhurdur. Bilhassa, ince dikişli olanları tercih ve takdir edilirler. Sembolize ettiği anlamdan dolayı bazı hassas hanımlar bunu, büyük bir özenle dikerler. O kadar ki dikişlerinin çıplak gözle fark edilemeyecek kadar ince, zarif olmasına dikkat ederler. Konya Mevlâna ve Etnografya müzelerinin vitrin ve depolarında, bazı özel koleksiyonlarda birbirinden güzel örekleri bulunmaktadır.
Arakiyye
