ÇELEBİLİK

Mevlâna Dergâhı şeyhliği.

Sultan Veled’den sonra bütün Mevleviliği temsil eden Konya’daki merkez tekke şeyhliğinin/postnişinliğinin babadan oğla ya da ailenin büyüğüne geçmesi gelenekleşti. Bu geleneğe bağlı kalarak şeyhlik makamına oturan kişiye Çelebi adı verildi ve zamanla merkez tekke şeyhliği Çelebilik makamı olarak anılmaya başladı. Çelebiler başlangıçta, şeyhlik makamında oturan kişi tarafından önceden belirlenirdi. Sonraları çelebiler dedelerin onayıyla atanmaya başladı. Daha sonra da adaylar arasındaki çekişmeler sebebiyle çelebiler padişah iradesiyle tayin edildiler.

Çelebilik Makamında Bulunanlar (Konya Mevlâna Dergâhı Postnişinleri)

Mevlâna’nın vefatından sonra yerine halifesi Çelebi Hüsameddin geçmiş, on bir yıl postnişinlik yaptıktan sonra vefat edince yerine Mevlâna’nın büyük oğlu Sultan Veled bu görevi devralmıştır. Sultan Veled’den itibaren bu makam, daima Mevlâna’nın erkek soyundan gelen (zükur) çelebiler tarafından temsil edilmiştir. Bir istisna olarak XV. halife Ebubekir Çelebi, Sultan IV. Murat tarafından azledilince, inas (silsilesinde hanım bulunan) çelebilerden Karahisarlı Mehmet Arif Efendi bu makamı temsil etmiştir. Mevlâna’dan sonra çelebilik makamında bulunan şahısların, doğum, vefat tarihleri ve postnişinlik süreleri şöyledir:

 

S. Nu.

Adı, künyesi

d.

ö.

Post.

y.

1

Hüsameddin Hasan bin Ahi Türk

621/1224-25

683/1284-85

11

2

Muhammed Bahaeddin (Sultan Veled) ibn-i Hazret-i Mevlâna

626/1228-29

712/1312-13

29

3

Celaleddin Feridun Arif (Ulu Arif Çelebi) ibn-i Sultan Veled

670/1271-72

719/1319-20

7

4

Abid ibn-i Sultan Veled

682/1283-84

739/1338-39

20

5

Vacid ibn-i Sultan Veled

691/1291-92

742/1341-42

3

6

Âlim-i Ekber ibn-i Ulu Arif Efendi

692/1292-93

751/1350-51

9

7

Adil-i Ekber ibn-i Ulu Arif Çelebi

695/1295-96

770/1368-69

19

8

Âlim-i Sani ibn-i Abid-i Ekber

715/1315-16

798/1395-96

28

9

Arif-i Sani ibn-i Adil-i Ekber

746/1345-46

824/1421

26

10

Adil-i Sani ibn-i Âlim-i Sani

781/1379-80

865/1460-61

40

11

Cemaleddin ibn-i Adil-i Salis

841/1437-38

915/1509-10

51

12

Hüsrev ibn-i Kadı Mehmet Paşa

886/1481-82

969/1561-62

54

13

Mehmet Ferruh ibn-i Hüsrev

923/1517-18

1009/1600-01

35

14

Bostan-ı Evvel Mustafa ibn-i Ferruh

961/1553-54

1040/1630-31

29

15

Ebubekr-i Evvel ibn-i Ferruh

965/1557-58

1052/1642-43

8

16

Mehmet Arif (Karahisarî) ibn-i Veled

 

1052/1642-43

3 ay

17

Hüseyin ibn-i Hasan

988/1580-81

1077/1666-67

27

18

Abdülhalim-i Evvel ibn-i Abdurrahman-ı Evvel

1035/1625-26

1090/1679-80

13

19

Bostan-ı Sani ibn-i Abdülhalim

1055/1645-46

1117/1705-06

27

20

Mehmet Sadreddin ibn-i Bostan-ı Sani

1080/1669-70

1124/1712-13

7

21

Mehmet Arif (Hacı) ibn-i Abdurrahman-ı Sani

1090/1679-80

1159/1746-47

35

22

Ebubekr-i Sani ibn-i Mehmet Arif

1133/1720-21

1199/1784-85

40

23

Mehmet (Hacı) ibn-i İsmail

1155/1742-43

1230/1814-15

31

24

Mehmet Said Hemdem ibn-i Hacı Mehmet

1222/1807

1275/1859

45

25

Mahmut Sadreddin ibn-i Mehmet Said Hemdem

1242/1825

1298/1881

23

26

İbrahim Fahreddin ibn-i Mehmet Said Hemdem Çelebi

1244/1826-27

1299/1882

7 ay 8 gün

27

Mustafa Safvet ibn-i Mehmet Said Hemdem

1252/1836-37

1305/1888

6

28

Abdülvahid ibn-i Mehmet Said Hemdem

1275/1859

1325/1907

20

29

Abdülhalim-i Sani ibn-i Abdülvahid

1291/1874-75

1925

8

(3 dönem)

30

Mehmet Veled-i Sani ibn-i Necip

1284/1867

1953

9

31

Mehmet Amil ibn-i Yakup

 

1921

7 ay 25 gün

 

Abdülhalim Çelebi, padişah ve hükümet tarafından hakkındaki bazı şikâyetler gerekçe gösterilerek görevinden alınmış; yerine 15.07.1910 tarihinde Veled Çelebi tayin edilmiş; o da benzer gerekçelerle 02.06.1919 tarihinde görevinden alındıktan sonra Abdülhalim Çelebi ikinci defa çelebilik makamına getirilmiş, M. Ferid Uğur’un tespitlerine göre 1 yıl, 4 ay, 16 gün görevde kaldıktan sonra Ekim 1920’de Konya’da baş gösteren Delibaş İsyanı’yla ilişkisi bulunduğu iddiasıyla (milletvekili Kâzım Hüsnü Bey’le birlikte) soruşturmaya uğramış, vazifesinden alınarak yerine Kastamonu Mevlevihanesi postnişini Amil Çelebi tayin edilmiş; o da 7 ay, 25 gün çelebilik makamında kaldıktan sonra vefat edince yerine üçüncü defa Abdülhalim Çelebi tayin olmuş ve 2 Eylül 1925’te tekkelerin kapatılmasıyla görevi sona ermiş, kendisi de 10 veya 11 Kasım 1925’te vefat etmiştir.

Türkiye’de tekkelerin faaliyetinin durdurulmasından sonra Türkiye dışındaki Mevlevihanelerin merkezi Halep olmuş, şeyhlerin tayin ve azli buradan yapılmıştır. Halep’teki postnişinlik makamına Abdülhalim Çelebi, tekkeler kapatılmadan önce oğlu Mehmet Bâkır Çelebi’yi tayin ettirmişti. Bâkır Çelebi 1939’da ailesini ziyaret için İstanbul’a gelince, mandater Fransız Hükümeti, Hatay’ın Türkiye’ye katılmasında rolü olduğu gerekçesiyle Suriye’ye dönüşüne mâni olmuştur. Bâkır Çelebi Suriye’ye giremeyince, kardeşi Şemsülvahit Çelebi’yi yerine vekil tayin etmiştir. Bir müddet Konya’da, daha sonra İstanbul’da yaşayan Bâkır Çelebi, 23 Nisan 1944’te, 43 yaşında İstanbul’da kalp krizinden vefat etmiştir. Bu tarihte çelebiler ve dedeler tarafından çelebilik makamına geçmesi istenen ve beklenen Bâkır Çelebi oğlu Celaleddin Çelebi’nin (ö. 13.04.1996) çelebiliği tasdik edilmeyince Şemsülvahit Çelebi, göreve devam etmiş, 1944 yılında istiklaline kavuşan Suriye hükümeti, Mevlevilerin faaliyetlerini yasaklamıştır.

YAKUP ŞAFAK

BİBLİYOGRAFYA

  • Sâkıb Dede, Sefîne, 1283; -Sahih Ahmed Dede, Tarih, 2003; Silsile-nâme; Furûzanfer, 1963; Gölpınarlı, 1983, 153 vd.; Önder, 2002, 131-150; Şafak, 2009, 100-103.